«Առաքելությունն անիրագործելի՞ է. ինչ է կատարվում Հայաստանի և ՀԱՊԿ հարաբերություններում»
ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐNews.ru-ն գրում է, որ Հայաստանում ՀԱՊԿ դիտորդական առաքելություն տեղակայելու մասին համաձայնագիր է կազմվել դեռ 2022 թվականի նոյեմբերին Երևանում կայանալիք կազմակերպության գագաթնաժողովին։ Սակայն անդրկովկասյան այդ հանրապետության վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հրաժարվել է ստորագրել այն։ «Փաստաթուղթը լիովին համաձայնեցվել է արտգործնախարարների մակարդակով։ Այնուհետև, վերջին պահին, բուն գագաթնաժողովում, հայ ընկերները խնդրել են հետաձգել դրա ընդունումը»,- այդ մասին մայիսի 17-ին հայտարարել է ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը։ Նրա խոսքով, փաստաթուղթը «դեռևս թղթային ձևով է և չի կարող կյանքի կոչվել»։ «Բայց եթե Երևանը հաստատի այն, ինչ արդեն համաձայնեցված և պատրաստ է ստորագրման և ուժի մեջ մտնելու համար, ես համոզված եմ, որ Հայաստանը կշահի և ավելի կայուն իրավիճակ կստանար», - ասել է Լավրովը։
Իսկ ինչո՞վ է պայմանավորված Հայաստանի և ՀԱՊԿ-ի միջև անհամաձայնությունը:
Անցյալ տարվա նոյեմբերին Երևանում կայացած ՀԱՊԿ գագաթնաժողովի արդյունքում դրա մասնակիցները նույնիսկ չկարողացան համատեղ հայտարարություն ընդունել։ Այդ մասին NEWS.ru-ի հետ զրույցում ասել է ԱՊՀ երկրների ինստիտուտի երևանյան մասնաճյուղի տնօրեն Ալեքսանդր Մարկարովը։ «Հայաստանի կառավարությունը ձգտում էր քաղաքական գնահատական ստանալ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև 2021-2022 թվականներին տեղի ունեցածի վերաբերյալ։ Դա նախապայման էր ստորագրելու մի փաստաթուղթ, որը թույլ կտար մշտադիտարկում կամ այլ առաքելություն իրականացնել Հայաստանի տարածքում»,- պարզաբանել է փորձագետը։ Խոսքը, ըստ նրա, 2021 թվականի մայիսին, սեպտեմբերին և նոյեմբերին Սև լիճի շուրջ և Ջերմուկի շրջանում հայ-ադրբեջանական սահմանին տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին էր։ Այն ժամանակ Երևանը Բաքվին մեղադրել էր հայկական տարածքը գնդակոծելու և զավթելու մեջ։ Ադրբեջանն իր հերթին հայտարարել էր, որ իր գործողությունները պատասխան են Հայաստանի լայնածավալ սադրանքներին։
«Շատ դժվար է ընդունել նման քաղաքական հռչակագիր հաշվի առնելով ՀԱՊԿ մնացած անդամների շահերը, որոնք նաև Ադրբեջանի հետ միասին այլ կազմակերպությունների անդամներ են», - ասել է Մարկարովը։ Ուստի ՀԱՊԿ-ն, ըստ նրա, չի կարող միաձայն հանդես գալ Հայաստանի ու նրա ղեկավարության պահանջների օգտին։
«Բաքուն լավ, բարեկամական հարաբերություններ ունի ՀԱՊԿ գրեթե բոլոր երկրների հետ, բացառությամբ Հայաստանի։ Ուստի մեզ համար հասկանալի է ՀԱՊԿ-ի արձագանքը Երևանի պայմաններին»,- NEWS.ru-ին տված հարցազրույցում ասել է ադրբեջանցի քաղաքագետ Իլգար Վելիզադեն։
Արդյունքում 2022 թվականի դեկտեմբերին Հայաստան է հրավիրել ԵՄ քաղաքացիական առաքելությանը, որն իր աշխատանքը սկսել է 2023 թվականի փետրվարին։ Իսկ դրանից մեկ ամիս առաջ՝ հունվարին, Հայաստանը հրաժարվել էր իր տարածքում անցկացնել ՀԱՊԿ «Անխորտակելի եղբայրություն-2023» զորավարժությունները։ Ավելի ուշ հայտնի է դարձել, որ Երևանը կարող է մասնակցել Կոսովոյում և Մետոհիայում ՆԱՏՕ-ի և ԱՄՆ-ի գլխավորությամբ միջազգային Saber Junction զորավարժություններին։ Մայիսի սկզբին Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց Երևանի և ՀԱՊԿ-ի միջև հարաբերություններում առկա դժվարությունների մասին: Կազմակերպությունը, նրա կարծիքով, չի կարողացել կատարել այն պարտավորությունները, որոնք «ունի Հայաստանի նկատմամբ»։
Դեռևս նոյեմբերին Երևանում կայացած տապալված գագաթնաժողովից առաջ Հայաստանի ղեկավարությունը սկսել էր քննարկել ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու հնարավորությունը։ «Ըստ ամենայնի, դա քննարկվել է 2022 թվականի սեպտեմբերին Անվտանգության խորհրդի նիստում։ Բայց որոշվել է չգնալ այդ քայլին, մնալ կազմակերպությունում։ Այս պահին ՀԱՊԿ-ից դուրս գալու մասին խոսք չկա, մնացածը կքննարկվի ըստ իրավիճակի»,- ասել է Հայաստանի փոխարտգործնախարար Մնացական Սաֆարյանը։
Երևանը կշարունակի համագործակցությունը ՀԱՊԿ-ի հետ բարձր մակարդակի միջոցառումներին մասնակցելու առումով: Սակայն դա ավելի շատ կլինի Մոսկվային հավատարմության ձև, քան ՀԱՊԿ-ի աշխատանքներին իրական մասնակցություն։ «Ռուսաստանը հանդես է գալիս որպես միավորող գործոն ՀԱՊԿ անդամների համար,- ասել է Մարկարովը, -բայց այլ ուղղություններով, մասնավորապես Հարավային Կովկասի, կազմակերպության անդամները հաճախ շատ մեծ հակասություններ ունեն միմյանց միջև։ Ուստի ՀԱՊԿ-ը կշարունակի գոյություն ունենալ որպես ռազմաքաղաքական հավատարմության դրսևորում Ռուսաստանի, բայց ոչ մի կերպ կազմակերպության մյուս անդամների նկատմամբ»։
Դա է նաև վկայում, ըստ քաղաքագետի, կազմակերպության երկու անդամների՝ Ղրղզստանի եւ Տաջիկստանի միջև ռազմական գործողությունների փորձը։ Հիշեցնենք, որ վերջին տարիներին Բիշքեկի և Դուշանբեի միջև հակամարտության երկու սրացում է գրանցվել՝ 2021 թվականի ապրիլին և 2022 թվականի սեպտեմբերին։
Իսկ ինչպե՞ս են ընկալում Հայաստանի պահանջները Ռուսաստանում: Ռուս միջազգայնագետ Ալեքսանդր Գուսևը ՀԱՊԿ-ի նկատմամբ Երևանի հավակնություններն անհիմն է համարում։ Նրա կարծիքով, հանրապետության ղեկավարության կողմից ՀԱՊԿ-ի նկատմամբ նման վերաբերմունքը թելադրված է երկրի ընդհանուր քաղաքական իրավիճակով։
«Երևանում համոզված են, որ Հայաստանի պաշտպանությունը Ադրբեջանի հարձակումներից ՀԱՊԿ-ի գործառույթն է։ Իմ կարծիքով ՀԱՊԿ կազմակերպության ներսում հարաբերությունները պետք է փոխվեն մոտավորապես այնպես, ինչպես գրված է ՆԱՏՕ-ի կանոնադրության 5-րդ հոդվածում, որը վերաբերում է կոլեկտիվ պաշտպանությանը ՆԱՏՕ-ի ցանկացած անդամի դեմ արտաքին ագրեսիայի դեպքում: ՀԱՊԿ կանոնադրության մեջ նման բան չկա»,- NEWS.ru-ին տված հարցազրույցում ընդգծել է նա։ Ուստի, նշում է փորձագետը, ՀԱՊԿ-ը բացարձակապես պարտավոր չէ հանդես գալ Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի հետ ունեցած հակամարտությունում։
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը