Ծանոթ ու միաժամանակ անհայտ … երաժշտական գործիք կլավեսին
ՖՈՏՈԿլավեսինը ստեղնաշարային երաժշտական գործիքների փայլուն ներկայացուցիչներից է, որի հանրաճանաչության գագաթնակետը եղել է 16-17 դարերի ժամանակաշրջանը, երբ դրա վրա նվագել են այդ ժամանակաշրջանի հայտնի կոմպոզիտորների մեծ մասը:
Երկար ժամանակ կլավեսինը համարվել է արիստոկրատների գործիք, քանի որ այն պատրաստվել է միայն արժեքավոր փայտի տեսակներից, իսկ ստեղնաշարերի համար օգտագործվել են կրիայի պատյան, խեցիներ կամ կիսաթանկարժեք քարեր:
Կլավեսինը երկարաձգված եռանկյունի տեսք ունի: Հորիզոնական տեղադրված ստեղները զուգահեռ են ստեղնաշարի մեխանիզմին: Յուրաքանչյուր ստեղն ունի հարվածային մղիչը: Կլավեսինի ձայնը և տեմբրը փոփոխելու համար օգտագործվում են անջատիչներ: 18-րդ դարում գործիքն ունեցել է 2 ստեղնաշար, մինչ այդ եղել է մեկը: Կլավեսին նվագողին անվանում են կլավեսինիստ, ընդ որում նման երաժիշտը հեշտությամբ կարող է նվագել նաև երգեհոն և կլավորդ:
Կլավիսինի մասին առաջին հիշատակումը թվագրվում է 1397 թվականով: Վաղ Վերածննդի դարաշրջանում այն նկարագրել է Ջովանի Բոկաչիոն իր հանրահայտ «Դեկամերոն» վեպում: Հատկանշական է այն, որ կլավեսինի պահպանված ամենահին նկարը թվագրվում է 1425 թվականով: Այն պատկերել են գերմանական Մինդեն քաղաքի զոհասեղանի վրա: Նշենք, որ մինչև մեր օրերն են հասել 16-րդ դարի կլավեսիներ, որոնք հիմնականում պատրաստվել են իտալական Վենետիկ քաղաքում:
Հյուսիսային Եվրոպայում 1579 թվականից կլավեսնների արտադրությունն իրենց ձեռքն են վերցրել ֆլամանդացի արհեստավորները Ռյուկերների ընտանիքից: Այդ պահից սկսած գործիքի ձևավորումը որոշակի փոփոխությունների է ենթարկվել, մարմինը ծանրացել է, իսկ լարերը երկարել են, ինչը հնարավորություն է տվել խորը տեմբրային ձայն ստանալ: Կլավեսինների կատարելագործման գործում նշանակալի դեր է ունեցել նաև ֆրանսիական Բլանշետ տոհմը, որը հետագայում վերանվանվել է Տասկինի տոհմի: 18-րդ դարի անգլիական վարպետներից առանձնանում են Շուդի և Կիրկմանների ընտանիքները: Նրանց կլավեսիները կաղնեփայտե իրան են ունեցել և առանձնացել են հարուստ ձայնային գամմայով:
Ցավոք, 18-րդ դարի վերջին կլավեսիններն ամբողջովին փոխարինվել են դաշնամուրներով: Կլավեսինի վերջին մոդելը թողարկվել է Կիրկման ընկերության կողմից 1809 թվականին, որից հետո այդ գործիքների արտադրությունը դադարել է: Միայն 1896 թվականին է անգլիացի արհեստավոր Առնոլդ Դոլմեխը վերականգնել կլավեսինների արտադրությունը: Ավելի ուշ այդ նախաձեռնությունը ստանձնել են ֆրանսիացի արտադրողներ Պլեյելն ու Էրան, որոնք սկսել են թողարկել կլավեսիններ, հաշվի առնելով այն ժամանակվա առաջադեմ տեխնոլոգիաները: Այս դեպքում արդեն գործիքն ունեցել է պողպատե շրջանակ, որը ունակ է եղել պահել լարերի խիտ լարվածությունը:
Կ. Խաչիկյան