«Ավտոպիլոտ ռեժիմով գահավիժում. թե ինչպիսին կլինեն դրա հետևանքները, շատ դժվար է կանխատեսել». «Փաստ»

ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ 16 Դեկտեմբեր, 2023 9:18

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

«Հայ-ադրբեջանական ոչ մի բանակցություններ էլ տեղի չեն ունենում, տեսնում ենք, որ Ադրբեջանը տարբեր ժամանակահատվածներում պարտադրանքով, իր գործընկերների միջոցով, խաբելով, շանտաժելով Հայաստանի գործող իշխանություններին, հասնում է իր ուզածին»: Նման կարծիք է հայտնում քաղաքագետ Գագիկ Համբարյանը, երբ հարցնում ենք Հայաստանի և Ադրբեջանի պաշտոնյաների և գերատեսչությունների շփումների մասին:

«Հետպատերազմյան երեք տարիներից և Արցախի կորստից հետո գործընթացները ցույց են տալիս, որ պարտված լիդերը չի կարող իրեն հաղթած պետության լիդերի հետ հավասարը հավասարին խոսել կամ ինչ-որ դրական արդյունքի հասնել իր ղեկավարած պետության համար: Դրա վառ օրինակը հայ-ադրբեջանական, այսպես կոչված, հարաբերություններն են: Երեք տարվա ընթացքում Նիկոլ Փաշինյանը որևէ` անգամ չնչին դրական արդյունքի չի հասել: Ադրբեջանն ինչպես պահանջել էր, որպես շանտաժ հինգ նախապայմանները դրել էր Հայաստանի առաջ, այդպես էլ շարունակում է: Խնդիրը հետևյալն է, որ այս երեք տարվա ընթացքում, համագործակցելով Նիկոլի հետ, պարտադրելով Նիկոլին՝ շատ հարցերում գնալ իր համար ցանկալի քայլերին, Ադրբեջանն այդ հինգ նախապայմանից գրեթե երեքն իրականացրել է: Հիմա ընդամենը մնացել է մեկ-երկու նախապայման, որոնք Ադրբեջանը երբեք չի կատարի, բայց կպարտադրի Հայաստանի Հանրապետությանը, եթե Հայաստանը շարունակի ղեկավարել կապիտուլ յանտ Նիկոլը, փաստացի ընդունել հինգ նախապայմանները»,-«Փաստի» հետ զրույցում ասում է քաղաքագետը:

Նրա խոսքով, առաջինն այն է, որ Հայաստանի Հանրապետությունը երբեք չի ունենալու 29,8 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածք: «Երբեք Ադրբեջանի նախագահի շուրթերից կամ ադրբեջանցի որևէ պաշտոնյայի շուրթերից չեք լսի, որ Ադրբեջանը ճանաչում է Հայաստանը 29,8 հզ. քառ. կմ տարածքով: Չի եղել նման բան և չի լինելու: Ադրբեջանն ասում է՝ ճանաչում եմ Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը, ճանաչում է այդ ամբողջականությունն այնպիսին, ինչպիսին ուզում է, այսինքն՝ իր կողմից տարբեր ժամանակահատվածներում օկուպացված տարածքները դուրս բերված Հայաստանի տարածքից, դա Սոթք-Խոզնավարի, Սև լճի, Իշխանասարի, Ներքին Հանդի, Տեղ գյուղի, Ջերմուկի հատվածներն են, ՀՀ առաջին նախագահի օրոք օկուպացված Արծվաշենն է: Երկրորդ պայմանն այն է, որ Ադրբեջանը, իր կողմից օկուպացված որևէ տարածք Հայաստանին չվերադարձնելով, պարտադրելու է Նիկոլ Փաշինյանին իրեն զիջել, այսպես կոչված, անկլավները:

Ադրբեջանի նախագահն օրեր առաջ շատ պարզ նշեց՝ արցախահայությունը հնարավորություն կստանա վերադառնալ Արցախ մեկ պայմանով, եթե համապատասխան քանակությամբ ադրբեջանցիներ վերադառնան Հայաստան: Այն, ինչ ունեինք մինչ Արցախի վերջնական հայաթափումը, հիմա լրիվ այլ ձևաչափով առաջ է տարվում: Այս ամենի կազմակերպիչներից մեկը նաև Նիկոլն է: Վաղը, մյուս օրը նա իր ընտրազանգվածին, իրեն երկրպագող զանգվածին կասի՝ տեսեք, Հայաստանը փրկում եմ, Արցախի հայությունը չպետք է վերադառնա Արցախ, հակառակ դեպքում թուրքերը կգան, կլցվեն ձեր կողքերը: Նիկոլը շատ պարզ և պրիմիտիվ է գործում, և դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հիանալի գիտի հայաստանյան հասարակության զգալի մասի քաղաքականապես տգետ էությունը:

Գրեթե մեկուկես տարի առաջ Հայաստանի վարչապետի պաշտոնը զբաղեցնող այդ անձը ԱԺ ամբիոնից ասում էր՝ մեր միջազգային գործընկերները (թե իր նման կապիտուլ յանտին ո՞վ է գործընկեր համարում) հարցնում են՝ Հայաստանն ինչո՞ւ է մոնոէթնիկ երկիր: Ինչպես ասում են գյումրեցիները, հասկանո՞ւմ եք, թե ինչ ցրցամ էր գցում: Նշեմ, որ նախ` Հայաստանն այս պահին գործընկեր չունի, երկրորդ՝ դա որևէ գործընկերոջ գործը չէ, համոզված եմ, որ որևիցե մեկը նրան նման հարց չի տվել: Նրան այդպիսի հարցեր կարող են տալ միայն Անկարայից և Բաքվից, այն էլ՝ ոչ թե հարց տան, այլ պարտադրեն նրան, որ թուրքերը շատ արագ լցվեն Հայաստան»,-նշում է մեր զրուցակիցը:

Շեշտում է՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև որևէ բանակցություն չկա, կա պարտադրանք Հայաստանի Հանրապետությանը: «Ինչ վերաբերում է արտգործնախարարների հանդիպումներին, նշեմ հետևյալը՝ ոչ մեկին այս պահին պետք չէ Հայաստանի Հանրապետության պատճառով վատացնել հարաբերությունները թուրք-ադրբեջանական տանդեմի հետ: Եվրոպային պե՞տք էր լավամարդ դառնալ Բաքվի առաջ, եվրոպացիներին պե՞տք էր Հայաստանի Հանրապետության և Արցախի հաշվին դիվիդենտներ ձեռք բերել Բաքվի և Անկարայի մոտ: Երբ ԵՄ խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելին պետք էր Հայաստանի հաշվին բարելավել հարաբերությունները Բրյուսելի, Բաքվի և Անկարայի հետ, նա շատ արագ կազմակերպում էր այդ հանդիպումները Բրյուսելում, Ստրասբուրգում: Նա ուղղակիորեն պարտադրեց Նիկոլին Հայաստանի և Արցախի հաշվին գնալ զիջումների: Երբ արդեն փաստացի Նիկոլից կորզեցին, որ նա ճանաչում է Արցախը Ադրբեջանի մաս, պահանջեցին, որ նշի կոնկրետ Ադրբեջանի տարածքը՝ 86,6 հզ. քառ. կմ, Նիկոլի նմանն էլ նրանց բացարձակ պետք չէ:

Հիմա, երբ գործը հասել է նրան, որ այս գործարքի քավորները երաշխավորեն, որ Ադրբեջանն էլ ճանաչում է Հայաստանի տարածքը 29,8 հզ. քառ. կմ, արդեն չորսհինգ ամիս է՝ Ադրբեջանն ուղղակիորեն իբր թե արհամարհած ունի ԵՄ պաշտոնյաներին, այդ թվում՝ Շառլ Միշելին: Հիմա Վաշինգտոնում չի ցանկանում կազմակերպել Միրզոյան-Բայրամով հանդիպում: Դա այն պատճառով չէ, որ Վաշինգտոնը կամ Բրյուսելը թույլ են և չեն կարող այդ հանդիպումը կազմակերպել, նրանք, եթե ցանկանան, այդ հանդիպումը կկազմակերպվի 5-6 ժամվա ընթացքում, ուղղակիորեն Բայրամովին բերման կենթարկեն Բրյուսել ու Վաշինգտոն, բայց դա նրանց պետք չէ, չեն անելու: Իրենք Հայաստանի ղեկավարությանը պարտադրեցին անել քայլեր, որոնց հետևանքների համար հիմա չեն էլ ցանկանում երաշխիքներ տալ Հայաստանին: Հիմա եվրոպացիներն ասում են՝ մենք ի՞նչ անենք: Ռուսները, կրավորական կեցվածք ընդունելով, նստած նայում են, թե ինչպես է Հայաստանի գործող իշխանությունը կործանում Հայաստանը»,-կարծիք է հայտնում Համբարյանը:

Նշում է՝ հիմա գրեթե նույն վիճակում ենք, որն ունեցել ենք 1920-21 թվականներին: «Հայաստանի առաջին հանրապետության գործող իշխանությունները, մոլի եվրոպամետ քաղաքականություն վարելով, վերջում գործը հասցրեցին նրան, որ 1920 թ.-ի դեկտեմբերի 2-ի լույս 3-ի գիշերը ստորագրեցին Ալեքսանդրապոլի խայտառակ պայմանագիրը: Հայաստանը հռչակեցին 10 հզ. քառ. կմ տարածքով երկիր, հետո ռուսները եկան, Հայաստանը դարձրեցին գրեթե 30 հզ. քառ. կմ տարածք: Երբ հիմա որևէ հայ պատմաբան, վերլուծաբան, քաղաքագետ փորձում է ռուսներին կշտամբել, թե դուք 1921 թ.-ին ստորագրեցիք Կարսի և Մոսկվայի պայմանագրերը և մեր հաշվին բարելավեցիք հարաբերությունները Թուրքիայի հետ, Ռուսաստանը նույն րոպեին նրանց հիշեցնում է հայերի կողմից ստորագրված Ալեքսանդրապոլի պայմանագիրը և ասում՝ եթե դժգոհ եք Կարսի և Մոսկվայի պայմանագրերից, որով Հայաստանը 30 հզ. քառ. կմ տարածք է ունեցել, գնացեք ձեր 10 հզ. քառ. կմ տարածքը վերցրեք, դրանով սահմանափակվեք, մյուս 20-ը վերադարձրեք թուրքերին ու ադրբեջանցիներին»,-հավելում է մեր զրուցակիցը:

Ստացվում է՝ որպես պետություն ինքնահոսի՞ ենք մատնված: «Ավելի կենցաղային մակարդակով կբնութագրեմ՝ Հայաստանի Հանրապետություն կոչված ինքնաթիռը ավտոպիլոտ ռեժիմով ուղղակիորեն կործանվում է, գահավիժում, թե ինչպիսին կլինեն դրա հետևանքները, շատ դժվար է կանխատեսել: Հիմա ոչ թե վատի ու շատ վատի միջև ենք ընտրություն տանում, այլ շատ վատի ու կործանման միջև ենք գտնվում: Որևիցե լավ սպասելիք բացարձակ չունեմ: Արևմուտքի կրավորական կեցվածքը՝ կապված այս գործընթացների հետ, ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանի ախորժակն էլ ավելի է բացվում: Ալիևը չմեկնեց Գրանադա ու Ստրասբուրգ՝ երկրների ղեկավարների մակարդակով հանդիպմանը, իր արտգործնախարար Բայրամովին չի ուղարկում Բրյուսել կամ Վաշինգտոն: Սա ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանը կենացները թանկացնելու է և Հայաստանից ստանալու է ամենը, ինչի մասին նույնիսկ չէին երազում: Իրենց օկուպացրած տարածքները Հայաստանին չեն վերադարձնելու, հայկական բանակին դուրս են հանելու անկլավներից, ամեն ինչ անելու են, որ հայ-վրացական ճանապարհը փակվի դեպի Բագրատաշեն, որ Տիգրանաշենով անցնող ճանապարհը փակվի և մեծ խնդիրներ լինեն, որ Հայաստանը լցվի թուրքերով, և կարճ ժամանակահատվածում ժողովրդագրական պատկերի կտրուկ փոփոխություն տեղի ունենա, որ թուրքերի անվտանգության պաշտպանությունը դրվի Թուրքիայի և Ադրբեջանի վրա: Ու Նիկոլը կստորագրի դա»,-ասում է մեր զրուցակիցը:

Արձագանքում եմ՝ Բայրամովը Թուրքիային հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների կարգավորման գործընթացում «անաչառ» կողմ է հռչակում: «Խայտառակություն է դա: Ադրբեջանը պարտադրում է, որ Ֆրանսիան որևէ ձևաչափով չմասնակցի հայ-ադրբեջանական բանակցություններում, բայց բոլոր հայ-ադրբեջանական պատերազմներում Ադրբեջանի կողքին կանգնած և դա չթաքցնող Անկարան Հայաստանի գործող իշխանությունների թողտվությամբ և համաձայնությամբ հիմա դարձել է հայ-ադրբեջանական հարաբերությունները կարգավորող ինչ-որ կենտրոն: Ամենազավեշտալին այն է, որ Նիկոլը մի պահ փորձ կատարեց հայթուրքական հարաբերությունների կարգավորման պահով ինչ-որ քայլեր ձեռնարկել և այդ հարաբերությունները տարանջատել հայ-ադրբեջանական հարաբերություններից»,-եզրափակում է Գագիկ Համբարյանը: