Ծանոթ ու միաժամանակ անհայտ … Խառը մարտարվեստ՝ ՄՄԱ
ՖՈՏՈՆերկայումս խառը մարտարվեստի ՄՄԱ հապավումն է չափազանց տարածված, որը բացվում է որպես Mixed Martial Arts: Խառը մարտարվեստի մրցումները գրավում են մեծ թվով երկրպագուներ դահլիճներում և լայնորեն լուսաբանվում են հեռուստատեսությամբ: Եվ, չնայած այն հանգամանքին, որ ՄՄԱ-ն համեմատաբար վերջերս է սկսել ժողովրդականություն ձեռք բերել, քիչ երկրպագուներ գիտեն, որ դրա ծագումը խորը անցյալում է եղել:
Խառը ոճով կռիվների մասին առաջին հիշատակումը վերաբերում է մ.թ.ա. 648 թվականին: Հենց այդ ժամանակ էր, որ հնագույն Օլիմպիական խաղերի ժամանակ հույները մրցում էին «պանկրատիում» կոչվող մենամարտերում, որը ըմբշամարտի և բռունցքամարտի խառնուրդ էր: Հետագայում պանկրատիումը վերաճեց էտրուսկական և հռոմեական «պանկրատիումի»։ Դրանք դաժան մարտեր էին, որոնք տեղի էին ունենում նույնիսկ Կոլիզեյում։ Այդ ոճի լավագույն մարտիկների արձանները տեղադրվել են Հռոմեական կայսրության շատ քաղաքներում հանրային ցուցադրության համար։ Հռոմեական կայսրության անկումից հետո խառը ոճի մենամարտը տարալուծվեց շատ երկրների մարտարվեստներում։ Հետո խառը մարտարվեստները զարգացման խթան են ստացել 19-րդ դարի վերջին։ Այդ ժամանակահատվածում Եվրոպայում և Հեռավոր Արևելքի երկրներում չափազանց տարածված էին տարբեր ոճերը ներկայացնող մարտիկների մասնակցությամբ մրցաշարերը։ Օրինակ բռնցքամարտիկը մենամարտում էր ընդդեմ ըմբիշի։
Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո խառը մարտարվեստները բաժանվեցին երկու շարժման։ Առաջին շուտրռեստլինգն էր, որը բնութագրում էր որպես իրական մենամարտեր, երկրորդ միտումը բեմականացված մենամարտերն էին, որոնք ժամանակի ընթացքում վերածվեցին ռեսթլերների մարտերի, որն ավելի շուտ նման է շոուի:
Չինական մարտարվեստի դերասան և վարպետ Բրյուս Լին է հսկայական ներդրում ունեցել խառը մենամարտերի հանրահռչակման գործում։ Անցյալ դարի 60-ական թվականներին նա սկսել է ակտիվորեն առաջ մղել տարբեր մարտարվեստները մեկ ոճում միավորելու գաղափարը: Բրյուս Լիի համակարգը, որը կոչվում է «ջիթքուն», ներառում է մենամարտերի բազմաթիվ տեխնիկաներ ու սկզբունքներ, և որոնցից շատերը հանդիպում են ժամանակակից ՄՄԱ-ում: Խառը մենամարտերի ոճի հանրահռչակման գործում առանձնահատուկ դեր են խաղացել այդ հայտնի դերասանի մասնակցությամբ ֆիլմերը։
ՄՄԱ-ի զարգացման հաջորդ փուլն ընթացել է երկու ուղղությամբ: Դրանցից առաջինը 20-րդ դարի առաջին կեսին Բրազիլիայում ծագած «վալետուդո» շուտրռեստլինգ մրցաշարերն են։ Ճապոնիան էլ դարձել է մեկ այլ ուղղության սկիզբը: Այդ երկրում դեռ 1970-ականներին պրոֆեսիոնալ ըմբիշ Կանջի Ինոկին սկսեց մենամարտեր կազմակերպել օգտագործելով խառը մարտի կանոններ։ Այդ մենամարտերից մեկն էլ հենց Ինոկիի և Մուհամմադ Ալիի հանդիպումն էր։
Մենամարտի կանոններին համապատասխան ոտքերով հարվածներ կարելի էր կատարել միայն ռինգում պառկած վիճակում։ Ամբողջ մենամարտի ընթացքում Ինոկին, մեջքի վրա պառկած, հարվածեց բռնցքամարտիկի ոտքերին ծանր վիրավորելով նրան։ Հանդիպումն ավարտվեց ոչ-ոքի և ընդ որում այնքան էլ դիտարժան չէր։ Արդյունքում կարծիք ձևավորվեց, որ ոճերի անհամատեղելիության պատճառով նման մենամարտերը տեղին չեն։ Բայց ճապոնացիները չհրաժարվեցին նման մարտեր կազմակերպելու փորձերից։ Հիմնականում դրա պատճառով էլ 1986 թվականին հայտնվեց պատմության մեջ առաջին խառը մարտարվեստի կազմակերպությունը, որը կոչվում էր «Շուտո»:
ՄՄԱ-ի արագ զարգացումը ԱՄՆ-ում սկսվել է 1993 թվականի սկզբից, երբ Դենվերում անցկացվեց UFC-ի առաջին առաջնությունը (Ultimate Fighting Championship), 4 տարի անց Ճապոնիայում սկսեց իր աշխատանքը Pride Fighting Championship կոչվող կազմակերպությունը, որը շատ արագ դարձավ ՄՄԱ խոշորագույն կազմակերպություններից մեկը: Ավելի ուշ սկսեցին ի հայտ գալ այլ կազմակերպություններ։
Այն մարդիկ, ովքեր ՄՄԱ-ն համարում են առանց կանոնների մենամարտեր, խորապես սխալվում են։ Այսօր ՄՄԱ մենամարտերը կանոնակարգված մենամարտեր են, որտեղ մարտիկները բաժանվում են քաշային կարգերի և մասնակցում 3 ռաունդից բաղկացած մենամարտերի՝ յուրաքանչյուրը 5 րոպե տևողությամբ։ Այստեղ արգելված են մի շարք տեխնիկական հնարքներ՝ կծելը, աչքերը կանխամտածված վնասելը, աճուկի հատվածին և կոկորդին հարվածելը։
Կ. Խաչիկյան