«Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը. հիմնական մարտերը դեռ առջևում են». Ստանիսլավ Տարասով
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆՌուսական Regnum հրատարակությունը հրապարակել է անվանի վերլուծաբան Ստանիսլավ Տարասովի հոդվածը, որում հեղինակը վերլուծել է Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը և նշել է, որ Ղարաբաղի շուրջ հիմնական մարտերը դեռ առջևում են:
Հոդվածում մասնավորապես ասվում է, որ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը մամուլի ասուլիս էր հրավիրել 2020 թվականի ՌԴ դիվանագիտության գործունեության ամփոփիչ արդյունքների վերաբերյալ, որի ընթացքում նա, մասնավորապես, պարզաբանել է որոշ հարցեր`կապված Արցախյան պատերազմի ավարտից հետո Անդրկովկասում տիրող իրավիճակի և Ադրբեջանի և Հայաստանի փոխգործակցության հետ: Հատկանշական է, որ Լավրովի հայտարարություններն արվել են Վլադիմիր Պուտինի, Իլհամ Ալիևի և Նիկոլ Փաշինյանի միջև Մոսկվայում կայացած հանդիպումից հետո:
Նախարարի կողմից արված հիմնական եզրակացությունն այն է, որ հակամարտող կողմերը պահպանում են կրակի դադարեցման շուրջ պայմանավորվածությունները, Լեռնային Ղարաբաղում հրաձգություն չկա: Այժմ խնդիր է դրված նոր պայմաններում զարգացնել տարածաշրջանում տնտեսությունն ու ենթակառուցվածքները՝ հատկապես բոլոր հաղորդակցային միջանցքների ապաշրջափակման առումով: Մոսկվայի, Բաքվի և Երևանի պատկերացումներում սա առաջնային խնդիր է, որի լուծումը կարող է կառուցել մի շարք փոխշահավետ համագործակցության ծրագրեր, և դրանց իրականացման ընթացքում հնարավոր է նվազեցնել կամ նույնիսկ հրաժարվել առկա առճակատումից և ադրբեջանցիների և հայերի միջև քաղաքական վստահություն կառուցել: Պուտինի, Ալիևի և Փաշինյանի մոսկովյան գագաթնաժողովի նպատակը այս գործընթացն էլ ավելի առաջ տանելն է. դա կարող է մի քանի տարի տևել: Այս առումով, Լեռնային Ղարաբաղի ներկա և ապագա կարգավիճակի խնդիրը, որը հասկանալի պատճառներով Երևանը ներկայացնում է որպես կենտրոնական, հետաձգվում է, ասում է Լավրովը, քանի որ պատերազմի սպիները դեռ թարմ են: Որոշ իմաստով այն ձեռք է բերում ակադեմիական հնչողություն, քանի որ դրա լուծման համար համապատասխան քաղաքական, տնտեսական և այլ պայմաններ չեն ստեղծվել:
Այնուամենայնիվ, Մոսկվան չի ընդունում հակամարտությունն ավարտված համարելու Ալիևի թեզը, չնայած, ինչպես նշում է Լավրովը, «Ղարաբաղի անկախությունը չի ճանաչվել, այդ թվում նաև Հայաստանի Հանրապետության կողմից»: Նրա խոսքերով, «մենք ելնում ենք այն նախադրյալից, որ այս տարածաշրջանում բոլոր խնդիրները պետք է լուծվեն տեղի պետությունների, առաջին հերթին` Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև»: Ավելին, Մոսկվան կարծում է, որ տարածաշրջանի կարգավիճակի հարցով «կզբաղվեն նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահները», «ովքեր այժմ վերսկսել են իրենց շփումները կողմերի հետ» և «պատրաստվում են կրկին մեկնել տարածաշրջան»: Մեկնաբանելով այս իրավիճակը ՝ ամերիկյան «The National Interest» հրատարակությունը կարծում է, որ «երկարաժամկետ հեռանկարում Բաքուն դեռ պետք է վճարի ռազմական հաղթանակի համար» և «հայերի լիակատար պարտության մասին խոսելը վաղ է»: Հրատարակությունը շեշտում է. «Հարավային Կովկասում կտրուկ աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերի բացակայության դեպքում Լեռնային Ղարաբաղը կմնա որպես ինքնավար հայկական անկլավ Ադրբեջանի իրավական սահմաններում: Ռուս խաղաղապահների համակարգված ներկայությունը, որը հեռու է հայերի համար պարտություն լինելուց, Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչների համար կապահովի անվտանգություն, որը չէր հաջողվի ապահովել հայկական զենքի ուժով»:
Իրադարձությունների ընթացքը փոխելու համար Բաքուն ինքը շատ առումներով կտրուկ փոխվելու կարիք ունի, ինչը տեսանելի ապագայում խնդրահարույց է: Հարցն այն է, որ, ինչպես հայտարարել է Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը, Ղարաբաղի պատերազմն աջակցություն չի ստացել համաշխարհային հանրության կողմից: Բայց Ղարաբաղի հայերի ինչ-որ հատուկ կարգավիճակի հարցը կարող է լայն միջազգային աջակցություն ստանալ: Պատահական չէ, որ շատ ամերիկացի և եվրոպացի փորձագետներ ասում են, որ «երկարաժամկետ հեռանկարում Բաքվի հաղթանակը կարող է արժենալ ավելին, քան Երևանի պարտությունը»: Օրինակ ՝ Ադրբեջանին կառաջարկվի «ազատվել» Թուրքիայից, այնինչ վերջինս Ադրբեջանին կարգադրել է Լեռնային Ղարաբաղը վերջնական վերադարձնել ռազմական ուղով: Որոշակի հստակեցումներ են սպասվում նաև ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի`ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների քաղաքականության մեջ:
«Մենք պետք է վերադառնանք կարգավիճակի մասին հարցին:Հիմնական հարցն այն է, որ կարգավիճակից հետո Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կինեն հստակ, հանգիստ իրավական քննարկումներ` բարիդրացիության հիման վրա, որը մենք բոլորս պետք է վերականգնենք տարածաշրջանում»,-նշել է Լավրովը:
Լեռնային Ղարաբաղի ապագա կարգավիճակի վերաբերյալ քննարկումները կանցկացվեն ինչպես «Ռուսաստան - Ադրբեջան - Հայաստան» եռակողմ ձևաչափով, այնպես էլ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափով: Դրանք գործելու են զուգահեռ: Անհրաժեշտության դեպքում և հստակ դեպքերում դրանցից յուրաքանչյուրը կարող է առաջին պլան գալ: Այժմ առավելությունը դեռ մնում է «Մոսկվա - Բաքու – Երևան» ձևաչափին: Բայց այն բանից հետո, երբ Մինսկի խումբն ակտիվացնի իր գործունեությունը` Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի խնդիրը լուծելու համար, շատ բան կարող է փոխվել:
Մինչ այդ կարելի է նման կանխատեսում անել. առաջիկա մի քանի տարիներին Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանում առկա ստատուս քվոն կմնա: Ամերիկացի նախկին դիվանագետ Ջեյմս Ուորլիքի խոսքերով, որը Մինսկի խմբում ԱՄՆ-ն էր ներկայացնում և այս պաշտոնը թողել է 2016-ի վերջին, «առջևում երկար գործընթաց է սպասվում, քանի որ շատ հարցեր մնում են չլուծված, բայց վաղ թե ուշ դա պետք է սկսվի»: Իսկ դրա համար երկու կողմերն էլ պետք է ցույց տան իրենց պատրաստակամությունը բանակցություններին և լուրջ վերաբերմունքը դրանց նկատմամբ, քանի որ պատերազմում ինչպես կարելի է հեշտությամբ հաղթել ռազմի դաշտում, այնպես էլ հեշտությամբ կարելի է պարտվել բանակցային սեղանի շուրջ:
Հիշեցնենք, որ նոյեմբերի 9-ին Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահների տեղակայման շուրջ պայմանավորվածություն են ձեռք բերել, ստորագրվել է հայտարարություն, որով Ադրբեջանին են անցնում Արցախի յոթ շրջանները, Շուշին ու Հադրութը` բացառությամբ մի գյուղի, գյուղեր Ասկերանի ու Մարտունու շրջանից, ինչպես նաև Մարտակերտի շրջանի Թալիշ և Մատաղիս գյուղերը։