ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՍՊՈՐՏ ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՖՈՏՈ ՎԻԴԵՈ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ԻՐԱՎՈՒՆՔ


Հայ քաղաքագետ. Անդրկովկասում Ռուսաստանի շահերի առաջնահերթությունը հարցականի տակ է

ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Eadaily.com–ը գրում է, որ  հայ քաղաքագետ Ստեփան Դանիելյանը EADaily-ին տված հարցազրույցում անդրադարձել է Անդրկովկասում հայ-ադրբեջանական հարաբերությունների համատեքստում տեղի ունեցող աշխարհաքաղաքական փոփոխություններին, արցախյան հիմնախնդրին, ինչպես նաև «արտաքին քաղաքական վեկտորը վերանայելու» Հայաստանի փորձերին։


–Այսօր նշանակալի իրադարձություններ են տեղի ունենում Անդրկովկասում, որոնք, ակնհայտորեն, շուտով կարող են փոխել տարածաշրջանում ուժերի աշխարհաքաղաքական դասավորվածությունը։ Ձեր կարծիքով, որո՞նք են այն հիմնական միտումները, որոնք ազդում են Անդրկովկասի իրավիճակի վրա։


- Սկսած 2020 թվականից, այսինքն Արցախում պատերազմի արդյունքներից Անդրկովկասում արդեն տեղի են ունենում աշխարհաքաղաքական փոփոխություններ։ Նկատի ունեմ հետևյալ հանգամանքը. տարածաշրջանը վաղուց համարվում էր Ռուսաստանի կենսական շահերի և ազդեցության գոտի, և ոչ ոք կասկածի տակ չէր դնում Մոսկվայի առաջնահերթությունը, բայց հիմա միանշանակ կարելի է պնդել, որ Անդրկովկասը արդեն դարձել է Ռուսաստանի, Թուրքիայի և որոշ չափով Իրանի ազդեցության միասնական գոտի։ Ի դեպ, դրա մասին է վկայում նաև այն, որ Ռուսաստանը Թուրքիայի առաջարկով առաջարկել է տարածաշրջանի համար ձևավորել նոր «3 + 3» ձևաչափ (Հայաստան, Ադրբեջան, Վրաստան, Ռուսաստան, Թուրքիա, Իրան), թեև այն դեռ ամբողջությամբ չի գործում դրան մասնակցելուց Վրաստանի հրաժարվելու պատճառով։ Ինչ վերաբերում է Անդրկովկասի իրավիճակի վրա ոչ տարածաշրջանային խաղացողների ազդեցությանը, ապա ակնհայտ է, որ վերջին տարիներին ակնհայտորեն աճել է ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի և Իսրայելի հետաքրքրությունը տարածաշրջանի նկատմամբ։ Ընդ որում, չի կարելի ասել, որ այստեղ համակարգված քաղաքականություն է վարում, առավել ևս վարվելու է։


Ընդհանրապես, այսօր ամբողջ աշխարհում տեկտոնական փոփոխություններ են տեղի ունենում։ Մեր աչքի առաջ ակնհայտ փոփոխություններ են տեղի ունենում աշխարհաքաղաքական քարտեզի վրա, մասնավորապես Արևելյան Եվրոպայում, Մերձավոր Արևելքում, Կենտրոնական Ասիայում։ Եվ բնականաբար, այդ բոլոր գործընթացներն ուղղակիորեն ազդում են Անդրկովկասի վրա։


-Վերջին շրջանում Հայաստանի ղեկավարությունը քայլեր է ձեռնարկում, որոնք շատ վերլուծաբաններ ու քաղաքագետներ անվանում են աշխարհաքաղաքական շրջադարձ դեպի Արևմուտք։ Վերջին օրինակը Եվրամիության խորհրդի վերջերս ընդունված որոշումն է երկու տարի ժամկետով Հայաստանի սահմանամերձ շրջաններում ԵՄ քաղաքացիական դիտորդական առաքելություն ուղարկելու մասին։ Համաձա՞յն եք նման գնահատականի հետ։ Եթե ​​այո, ապա ո՞րն է տեղի ունեցողի հիմնական պատճառը։


-Վերջին տարիներին ակնհայտորեն փոխվել է Ռուսաստանի քաղաքականությունը Թուրքիայի, Հայաստանի և Ադրբեջանի, և ընդհանրապես մեր տարածաշրջանի նկատմամբ։ Պատճառն այն է, որ շատ հարցերում Մոսկվան կախվածության մեջ է հայտնվել Թուրքիայից և Ադրբեջանից։ Այն իրավիճակում, երբ Ուկրաինայում պատերազմ է, Մոսկվային Անդրկովկասում «երկրորդ ճակատ» պետք չէ։ Ուստի նա որոշակի զիջումների է գնում Անկարային ու Բաքվին, ընդ որում Հայաստանի հաշվին։ Իրավիճակը, որն այսօր ստեղծվել է, բխում է հենց նման փոփոխություններից։ Այսինքն առաջին հերթին հենց Մոսկվան է վերանայում իր հարաբերությունները Հայաստանի հետ։ Բացի այդ, Մոսկվայից ավելի հեռանալուՀայաստանի ներկայիս քաղաքականությունը բացատրվում է նրանով, որ որպես ռազմա-քաղաքական դաշնակից Ռուսաստանը փաստացի դադարել է լինել Արցախի և Հայաստանի անվտանգության երաշխավորը։ Մենք դրա վկան դարձանք 2020-ի Արցախյան պատերազմի ժամանակ, և հետպատերազմյան շրջանում, երբ Ադրբեջանը լայնածավալ ագրեսիա սկսեց Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի դեմ, և տեսնում ենք այսօր, երբ ռուս խաղաղապահները չեն կարողանում ապաշրջափակել Լաչինի միջանցքը։ Եվ երկրի անվտանգության հարցը լուծելու համար Հայաստանի իշխանությունները նոր խաղացողների են հրավիրում, որը մի կողմից, անշուշտ, բարդացնում է աշխարհաքաղաքական իրավիճակը։ Միևնույն ժամանակ, այն Երևանի համար նոր հնարավորությունների միջանցք է բացում Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև մանևրելու համար, մինչև վերջնականապես պարզ դառնա, թե ինչպիսին կլինեն ուկրաինական պատերազմի արդյունքները, և գլոբալ առումով, թե ինչ պայմանավորվածություններ կան նոր աշխարհակարգ կառուցելու վերաբերյալ: 


— Որոշ երկրների օրինակները, նախկին ԽՍՀՄ-ի հանրապետությունները, ցույց են տալիս, որ նրանց աշխարհաքաղաքական վեկտորի փոփոխությունները հանգեցրել են շատ դրամատիկ հետևանքների: Նկատի ունեմ Մոսկվայի դժգոհությունը և, համապատասխանաբար, կոշտ գործողությունները, այսպես կոչված, Մերձավոր արտերկրի այն պետությունների դեմ, որոնք ընտրել են իրենց զարգացման արևմտամետ ուղին։


— Չեմ կարծում, որ Հայաստանն այսօր փոխում է իր արտաքին քաղաքականությունը Արևմուտքի նկատմամբ։ Խոսքը պրագմատիզմի մասին է՝ գլխավորը ժամանակ շահելն է։ Նկատի ունեմ հետևյալը. երբ Ռուսաստանը Արևմուտքի և, մասնավորապես, ԱՄՆ-ի հետ միասին ինչ որ ընդհանուր որոշման գան Ուկրաինայի հարցում, այն ժամանակ Մոսկվայի քաղաքականությունն Անդրկովկասում ավելի հստակ և ճշգրիտ կլինի։ Իսկ Հայաստանը, անկախ նրանից, թե ինչպիսի ուժ կլինի Երևանում, համապատասխանաբար ավելի կանխատեսելի հարաբերություններ կկառուցի Ռուսաստանի հետ։ Եվ այդ առումով Մոսկվան նույնպես սպասողական դիրքորոշում ունի։


- Անցած աշնանը թվում էր, թե Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև խաղաղության պայմանագրի հիմնարար սկզբունքները հիմնականում համաձայնեցված են։ Սակայն մինչ օրս այն չի ստորագրվել։ Դա որքանո՞վ է կապված Ռուսաստանի, Արևմուտքի և ԱՄՆ-ի կողմից ներկայացված այս փաստաթղթի տարբեր տարբերակների հետ։ Գուցե խնդիրն այն է, որ Երևանի և Բաքվի հիմնական տարաձայնությունը Լեռնային Ղարաբաղի և նրա բնակչության ապագան է:


-Ես կարծում եմ, որ Ադրբեջանը ցանկանում է իր համար երկու ռազմավարական խնդիր լուծել: Առաջինը Արցախի հարցը վերջնականապես լուծելն է հայաթափման միջոցով։ Ի վերջո, եթե հայերը մնան այնտեղ ապրելու, ինչ կարգավիճակ էլ ունենան, բնականաբար հարց է առաջանալու, թե ո՞վ է պաշտպանելու նրանց իրավունքներն ու անվտանգությունը։ Դա, իհարկե, Ադրբեջանը չի լինի, այլ կլինեն կոնկրետ խաղաղապահներ, միջազգային կառույցներ, կազմակերպություններ, որոնք, բնականաբար, չեն կարող բավարարել Բաքվին։ Իսկ երկրորդ խնդիրը, նրա համար, թերևս, ավելի կարևոր է, որը թյուրքական աշխարհի կառուցումն է, որի մասին ուղղակիորեն ու մշտապես հայտարարում է Ալիևը։


Ընդ որում Սյունիքի կամ, ինչպես ադրբեջանցիներն են ասում, «Զանգեզուրի միջանցքի» խնդիրը կարևոր է համաշխարհային և տարածաշրջանային խաղացողների համար։ Հիմնականում այդ տարածքի ապագայի տարբեր մեկնաբանությունների պատճառով է անհնար դառնում հայ-ադրբեջանական որևէ փաստաթղթի ստորագրման հարցը։


-Ակնհայտ է, որ Լեռնային Ղարաբաղի գործոնը տարածաշրջանում առկա պայթյունավտանգ իրավիճակի հիմնական գործոններից մեկն է։ Ավելին, Ադրբեջանի կողմից նրա շրջափակումը շարունակվում է։ Իրական ելք կա՞ ներկայիս, առաջին հայացքից, փակուղուց։


-Լաչինի միջանցքի արգելափակումը, ինչպես կարծում եմ, Իլհամ Ալիևի համար է փակուղի։ Եթե ​​Բաքուն առանց լուրջ դիվիդենտների ճանապարհը բացի, ապա դա նրա համար լուրջ կորուստ կլինի։ Այսօր Ադրբեջանի տարբեր ազգայնական շրջանակներ Ալիևին մեղադրում են 2020 թվականին «մինչև վերջ չգնալու» և Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը ուժով չլուծելու մեջ։ Եթե ​​Լաչինի միջանցքը շարունակվի արգելափակվել, ապա միջազգային հանրությունն էլ ավելի կխստացնի Ալիևի քննադատությունը որպես ավտորիտար առաջնորդի, որը կասկածի տակ է դնում 120.000 մարդու կյանքի իրավունքը։ Այսպիսով, Ադրբեջանի ղեկավարը կանգնած է լուրջ երկընտրանքի առաջ.


-Տպավորություն է ստեղծվում, որ Իրանի դիրքորոշումը կարևոր դեր է խաղում Սյունիքի շուրջ ստեղծված իրավիճակում։ Թեհրանի բարձրաստիճան ներկայացուցիչները հետևողականորեն և միանշանակ հայտարարել են, որ Հայաստանի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանները չեն կարող փոխվել, և որ բոլոր երկրները պետք է հարգեն Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը։ Որքանո՞վ կարող է Իրանի նման դիրքորոշումը զսպել Անկարայի և Բաքվի ցանկությունը բացել այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքը», և ընդհանրապես փոխել տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական իրավիճակը հօգուտ իրենց։


-Պաշտոնական Թեհրանի ներկայացուցիչների նման հայտարարություններին պետք է շատ լուրջ վերաբերվել։ Թուրք-ադրբեջանա-իսրայելական եռյակը չափազանց ակտիվորեն աշխատում է Իրանի դեմ «բոլոր ճակատներում»։ Եվ, դրանից ելնելով, ես ամենևին չեմ բացառում, որ հնարավոր է ուժային տարբերակ իրականացնելու փորձ՝ հատկապես նրա հյուսիսային գավառներում՝ այսպես կոչված «Հարավային Ադրբեջանում», որտեղ, ինչպես գիտեք, գերակշռում է ադրբեջանական բնակչությունը։ Իրադարձությունների նման զարգացմամբ Սյունիքով տարանցումը կարող է դառնալ լավագույն տարբերակը Իրանում ադրբեջանական անջատողականությունը Անկարայից «սնելու» համար։ Մասնավորապես, նկատի ունեմ թուրքական զենքի և ռազմական անձնակազմի տեղափոխումն Ադրբեջան։


Գլոբալ առումով Թեհրանը մտավախություն ունի, որ Սյունիքի նկատմամբ վերահսկողությունը հայ-իրանական սահմանը կդնի արտաքին ուժերի վերահսկողության տակ։ Սյունիքը շատ նշանակալից է նաև Իրանի համար որպես այլընտրանքային տրանսպորտային և էներգիայի տարանցիկ ճանապարհ դեպի Սև ծով, ապա դեպի Եվրոպա՝ շրջանցելով Թուրքիան և Ադրբեջանը։

Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը

www.1or.am 

 

Historical Dates ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ
Most Popular