ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՍՊՈՐՏ ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՖՈՏՈ ՎԻԴԵՈ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ԻՐԱՎՈՒՆՔ


Քաղաքագետները գնահատում են հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հեռանկարները

ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Kavkaz-uzel.eu-ն գրում է, որ հայ-թուրքական սահմանի լիարժեք բացումը Թուրքիայի համար քաղաքական ռիսկեր է պարունակում, և երկու երկրների միջև հարաբերությունների իրական կարգավորումը հիմնված է սկզբունքային հակասությունների վրա: կարծում են «kavkaz-uzel.eu»-ի հետ հարցազրույցում նման կարծիք են հայտնել երևանյան քաղաքագետները։


Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման հեռանկարը կախված է Թուրքիայի դիրքորոշումից, մասնավորապես նրա կողմից առաջադրված նախապայմաններից, կարծում է թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը։ Նրա խոսքով, Հայաստանի համար թուրքական կողմի նախապայմաններն են Սյունիքով տրանսպորտային միջանցքի բացումը (Զանգեզուրի միջանցք) և Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության ճանաչումը Լեռնային Ղարաբաղով։ «Թուրքիան ասում է, որ պատրաստ է բանակցությունների առանց նախապայմանների, բայց իրականում թուրք ղեկավարները, այդ թվում Էրդողանը, բացահայտ պահանջներ են ներկայացնում։ Եվ եթե բանակցային գործընթացի առաջին փուլում թուրքական պահանջները վերաբերում են միջանցքին և Արցախի մերժմանը, ապա հաջորդ փուլերում դա կլինի պահանջները 1915-1923 թվականների Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման մերժման, ինչպես նաև Կարսի պայմանագրի ճանաչման պահանջները»,- «kavkaz-uzel.eu»-ի թղթակցի հետ զրույցում ասել է թուրքագետը։


1921 թվականին Խորհրդային Ռուսաստանի ճնշման ներքո Հայաստանի կառավարությունը Կարսում ստորագրեց պայմանագիր, որով հրաժարվեց Թուրքիայի նկատմամբ տարածքային պահանջներից։ 1921 թվականի մարտի 16-ին Մոսկվայում Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի և ՌՍՖՍՀ կառավարության ներկայացուցիչները ստորագրեցին «բարեկամության և եղբայրության պայմանագիր», որով հաստատվեց Թուրքիայի հյուսիսարևելյան սահմանը, որը մինչ այժմ գոյություն ունի։ 1923 թվականի Լոզանի խաղաղության պայմանագիրը սահմանեց Թուրքիայի սահմանները՝ օրինականացնելով Օսմանյան կայսրության լուծարումը և ապահովելով թուրքական տարածքը ներկայիս սահմաններում։ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև բարիդրացիական հարաբերությունները հնարավոր են, եթե Թուրքիան ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը և համաձայնվի փոխհատուցել Կարսի պայմանագրի պատճառած վնասը, ասել է քաղաքագետ Անդրիաս Ղուկասյանը։ 


Հայաստանը չպետք է գնա զիջումների՝ ի վնաս ազգային շահերի, ընդգծել է Սաֆրաստյանը։ «Եթե Հայաստանը էական հիմնարար զիջումների չգնա, ապա Թուրքիան չի բացի սահմանը։ Ամեն ինչ կախված է Հայաստանի իշխանություններից՝ կընդունե՞ն թուրքական պահանջները, թե՞ ոչ»,- ասել է նա։ Թուրքագետը հավելել է, որ աղետալի երկրաշարժից հետո Թուրքիայի քաղաքական դիրքերը համաշխարհային ասպարեզում կթուլանան։ «Դրա հետևանքները հաղթահարելու համար Թուրքիային անհրաժեշտ կլինեն օտարերկրյա ներդրումներ, որոնք մեծ մասամբ կլինեն ամերիկյան։ Սա կավելացնի Թուրքիայի կախվածությունը ԱՄՆ-ից, որը հանդես է գալիս որպես հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման կողմնակից, և կավելացնի ճնշումը Թուրքիայի վրա»,- ենթադրել է նա։


Հայ-թուրքական սահմանի բացումը, եթե տեղի ունենա, դեռ չի նշանակի հարաբերությունների կարգավորում, կարծում է քաղաքագետ Արա Պապյանը։ «Հայ-թուրքական հարաբերությունների հիմնարար խնդիրը, առանց որի նորմալացում չի լինի, այն է, թե որտեղով է անցնում հայ-թուրքական սահմանը։ Հակառակ դեպքում մենք ստիպված կլինենք արձանագրել, որ Հայաստանի վրա ճնշում է գործադրվում ստիպելու նրան ճանաչել 1920 թվականին Հայաստանի դեմ քեմալական Թուրքիայի ագրեսիվ պատերազմի արդյունքները, մասնավորապես Կարսի պայմանագիրը»,-  «kavkaz-uzel.eu»-ին ասել է նա,- սահմանի բացումը ձեռնտու է հայ խոշոր օլիգարխներին, սակայն այն բացասաբար կանդրադառնա տնտեսության որոշ ոլորտների վրա։ Ամենաշատը տուժելու է գյուղատնտեսության ոլորտը, որտեղ աշխատում է մոտ 600 հազար մարդ։ Նրանք չեն կարողանա դիմակայել թուրքական արտադրանքին»։


Միաժամանակ Պապյանը թերահավատություն է հայտնել հայ-թուրքական սահմանի բացման հեռանկարների վերաբերյալ։ Նրա կարծիքով, Թուրքիան շահագրգռված չէ սահմանների բացմամբ, քանի որ վտանգ է տեսնում հայկական պետականության մեջ։
«Ինչ-որ առումով կասեն, որ սահմանը բաց է, բայց այն ամբողջությամբ չի գործի այնպես, ինչպես Վրաստանի և Թուրքիայի սահմանը։ Կլինեն սահմանափակումներ, այդ թվում որոշակի ապրանքների համար։ Բացի այդ, դիվանագիտական ​​հարաբերությունների բացակայությունը լրացուցիչ խնդիրներ կստեղծի, քանի որ հայտնի չէ, թե ով է պաշտպանելու Հայաստանի քաղաքացիների շահերը, ով է մատուցելու հյուպատոսական ծառայությունները»,- պարզաբանել է Պապյանը:


Քաղաքագետ Անդրիաս Ղուկասյանը նույնպես թերահավատորեն է վերաբերվում Թուրքիայի հետ հարաբերություններ հաստատելու հեռանկարին։ «Առավելագույնը, որին նրանք կարող են հասնել, սահմանի բացումն է, բայց դա էլ Թուրքիային պետք չէ։ Նրա համար պատմական Հայաստանի տարածքը պայթյունավտանգ շրջան է, որը բնակեցված է քրդերով, որոնք Թուրքիայում անվստահելի են համարվում։Թուրք ղեկավարները մտավախություն ունեն, որ սահմանի բացման դեպքում քրդական շարժումը թիկունք կստանա, իսկ Թուրքիան դրանով շահագրգռված չէ։ Ուստի սահմանի բացման հավանականությունը նվազագույն է»,- «kavkaz-uzel.eu»-ին ասել է նա։


Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչումը կարող է հիմք դառնալ հարաբերությունների կարգավորման համար, կարծում է Ղուկասյանը։ «Առայժմ մենք չենք խոսում հարաբերությունների ամբողջական կարգավորման մասին, խոսքը միայն սահմանի բացման և դիվանագիտական ​​հարաբերություններ հաստատելու մասին է։ Սահմանի թեման արդիական է Հելսինկյան ակտի համատեքստում, ըստ որի եվրոպական սահմանները չեն կարող փակվել։ Թե ինչպիսին կլինեն հայ-թուրքական հարաբերությունները, կախված է Հայաստանից և Թուրքիայից, բայց սահմանը չի կարող փակ մնալ, դա Հայաստանի և Թուրքիայի պարտավորությունն է երրորդ երկրների հանդեպ։ Ուստի գերտերությունները կողմ են առանց նախապայմանների սահմանների բացմանը»,- ասել է նա։


Ցանկացած քաղաքական պահանջ, նույնիսկ եթե Հայաստանը համաձայնի դրանք կատարել, չի ճանաչվի միջազգային հանրության կողմից, հավելել է Ղուկասյանը։ «Որովհետև դրանից հետևում է, որ Հելսինկյան ակտն անվերապահ չէ, և կարող են առաջ քաշվել քաղաքական պայմաններ, բայց այդ դեպքում փլուզվում է Հելսինկյան ակտի ամբողջ հայեցակարգը»,- պարզաբանել է քաղաքագետը։


Ղուկասյանը Թուրքիայի նախապայմանները կապում է գալիք նախագահական ընտրությունների և Էրդողանի վերընտրվելու մտադրությունների հետ։ Միաժամանակ, Ղուկասյանը նշել է, որ ԼՂ կարգավիճակը չի կարող որոշվել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբից դուրս, որում, բացի Հայաստանից և Ադրբեջանից, ընդգրկված են ևս ինը երկրներ, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան և Ռուսաստանը։ «Նրանց միջև պետք է լինի կոնսենսուս՝ Արցախի կարգավիճակը որոշելու համար։ Եվ եթե Հայաստանն ու Ադրբեջանը դուրս գան Մինսկի խմբից և խաղաղության պայմանագիր կնքեն, ապա այդ պայմանագիրն իրավական ուժ չի ունենա»,- կարծիք է հայտնել քաղաքագետը։


Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումից հրաժարվելու Թուրքիայի պահանջը համաշխարհային հանրության կողմից կդիտվի որպես պարտադրանք, պնդել է Ղուկասյանը։ «ԱՄՆ-ը, Ֆրանսիան, Եվրախորհրդարանը, եվրոպական երկրները ճանաչել են ցեղասպանությունը, և Հայաստանի կողմից ճանաչման դեմ ցանկացած քայլ կհանգեցնի միջազգային սկանդալի։ Թուրքիան հսկայական գումարներ է ծախսում քարոզչության վրա, որ եթե Հայաստանը հրաժարվի ցեղասպանության միջազգային ճանաչումից, ուրեմն հայերը լավ կապրեն։ Հայաստանի Սահմանադրությամբ պետք է ամրագրել, որ Թուրքիայի հետ հարաբերություններ կարող են հաստատվել միայն այն դեպքում, եթե Թուրքիան ճանաչի Հայոց ցեղասպանությունը, ինչպես նաև Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման անվիճելի իրավունքը»,- ընդգծել է քաղաքագետը նշելով, որ համաշխարհային պրակտիկայում նման նախադեպեր կան, օրինակ Իռլանդիայի և Մեծ Բրիտանիայի միջև։

Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը

www.1or.am

Historical Dates ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ
Most Popular