IWPR. Գազայում պատերազմը արձագանքում է Հարավային Կովկասում

Հարավային Կովկասը, որն արդեն ցնցվել է վերջին խոշոր աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերով, կարող է ավելի շատ տուժել Իսրայելի և ՀԱՄԱՍ-ի միջև ներկայիս պատերազմի հետևանքներից: Զինված հակամարտությունը հատկապես արդիական է Ադրբեջանի համար, որի ռազմական համագործակցությունը Իսրայելի հետ առանցքային դեր խաղաց սեպտեմբերի վերջին Լեռնային Ղարաբաղի տարածաշրջանի վերահսկողությունը վերականգնելու գործում, գրում է Թբիլիսիի Եվրոպական համալսարանի պրոֆեսոր և Մերձավոր Արևելքի ուսումնասիրությունների վրացական Geocase վերլուծական կենտրոնի տնօրեն Էմիլ Ավդալիանին՝ Պատերազմի և աշխարհի ինստիտուտի (IWPR) համար գրված հոդվածում:

Հայաստանը, Ադրբեջանը և Վրաստանը սերտ կապեր ունեն Իսրայելի հետ, թեև տարբեր ինտենսիվությամբ, և բոլոր երեք երկրների կառավարությունները միացել են ակտիվ ռազմական գործողություններն անհապաղ դադարեցնելու համաշխարհային կոչերին՝ ընդգծելով իրենց ցավակցությունը Իսրայելի վրա ՀԱՄԱՍ-ի հարձակման զոհերի համար:

Վրաստանի վարչապետ Իրակլի Ղարիբաշվիլին, նախագահ Սալոմե Զուրաբիշվիլին և խորհրդարանի խոսնակ Շալվա Պապուաշվիլին խստորեն դատապարտեցին Իսրայելի վրա հարձակումը և հայտարարեցին իրենց անսասան աջակցությունը հրեական պետությանը՝ հիմնականում արտացոլելով երկրի հիմնականում իսրայելամետ հասարակական կարծիքը:

Բաքվում ԱԳՆ-ն դատապարտել է խաղաղ բնակչությանը հասցված վնասը և կոչ է արել արագ թուլացնել լարվածությունը: Բացի այդ, Ադրբեջան-Իսրայել միջխորհրդարանական հարաբերությունների խումբը խստորեն դատապարտել է Գազայից հրթիռակոծությունները և իր համերաշխությունը հայտնել Իսրայելին։

Իսրայելի ռազմական գործողությունները կարող են ձևավորել երկու ավելի լայն սցենար Հարավային Կովկասում, հատկապես Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ կապված:

Քանի որ Իսրայելը զբաղված է իր պատերազմական ջանքերով, նրա պաշտպանական արդյունաբերությունը կարող է դանդաղեցնել զենքի վաճառքը Ադրբեջանին, ինչը, հնարավոր է, Բաքվին ավելի քիչ վճռական կդարձնի կոշտ դիրքորոշման հարցում և ստիպելով նրան ավելի մեծապես հենվել տարածաշրջանային ուժերի վրա, ինչպիսիք են Ռուսաստանը և Թուրքիան:

Դա կարող է նաև լրացուցիչ խոչընդոտ հանդիսանալ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի համար՝ ավելի ակտիվ ճնշում գործադրելու Երևանի վրա՝ բացելու այսպես կոչված Զանգեզուրի միջանցքը, որն անցնում է Հայաստանի հարավային Սյունիքի մարզով, որը սահմանակից է Իրանին:

Եթե ​​այդ ծրագիրն իրագործվի, ապա ցամաքային միջանցքը կկապի Բաքուն իր անկլավ Նախիջևանի հետ, որը գտնվում է Հայաստանի, Թուրքիայի և Իրանի միջև, ինչպես նաև երկար սպասված առևտրային ճանապարհով դեպի Թուրքիա, որը Թեհրանի մրցակիցն է և Բաքվի առանցքային դաշնակիցը:

Թեհրանի հակազդեցությունը նախագծին մնում է ուժեղ. նա ձգտում է ընդլայնել իր փոխանակումները Ռուսաստանի հետ՝ շրջանցելով պատժամիջոցները, իսկ առևտրային ճանապարհը, որը հատում է իր ճանապարհը դեպի Հայաստան, կռվախնձոր է:

Մյուս վարկածն այն է, որ եթե պատերազմն ընդարձակվի Իսրայելի սահմաններից դուրս, Բաքուն կարող է վստահ զգալ և գործել ավելի համարձակ, քանի որ ավելի մեծ ռազմական գործողությունները Մերձավոր Արևելքում կշեղեն ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների ուշադրությունը:

Բաքուն պետք է զգույշ վարվի Իսրայելի հետ տասնամյակների ընթացքում կառուցած ռազմավարական կապերի պատճառով:

Ադրբեջանը կարող է օգտագործել Գազայի վրա համաշխարհային ուշադրությունը և Իրանի հնարավոր ներգրավվածությունը որպես ՀԱՄԱՍ-ի հովանավոր՝ Հայաստանից Զանգեզուրի միջանցքի շուրջ զիջումներ կորզելու համար:

Նախկինում Ալիևն արդեն քողարկված պահանջներ էր հայտնել Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի նկատմամբ։ ԱՄՆ կառավարությունը, ենթադրաբար, մտավախություն էր հայտնել Ադրբեջանի կողմից հնարավոր ռազմական գործողությունների վերաբերյալ, թեև դա ավելի ուշ հերքվեց Պետդեպարտամենտի կողմից:

Հատկապես անհարմար դրության մեջ է հայտնվել Ադրբեջանը. Բնակչության մոտ 99 տոկոսը մահմեդական է և ակնկալվում է, որ համերաշխ կլինի պաղեստինցիների հետ, սակայն realpolitik-ն այլ բան է թելադրում: Բաքուն պետք է զգույշ վարվի Իսրայելի հետ տասնամյակների ընթացքում կառուցած ռազմավարական կապերի, փոխադարձ շահերի և ընդհանուր տարածաշրջանային մտահոգությունների վրա հիմնված հարաբերությունների պատճառով:

Բաքուն իսրայելական ռազմական տեխնիկայի, այդ թվում՝ անօդաչու թռչող սարքերի և հակահրթիռային պաշտպանության համակարգերի խոշոր ներկրողն է, որն առանցքային դեր է խաղացել 2020 թվականի վերջին Ղարաբաղի դեմ նրա ռազմական հարձակման և այնուհետև 2023 թվականի սեպտեմբերին իր վճռական հարձակման մեջ։ Հաղորդվում է, որ երկու երկրները համագործակցում են հետախուզական տվյալների փոխանակման հարցում, մասնավորապես՝ տարածաշրջանային սպառնալիքների վերաբերյալ:

Իր հերթին Իսրայելը կախված է էներգակիրների ներմուծումից, իսկ նավթով հարուստ Ադրբեջանը ապահովում է Իսրայելի կարիքների մեծ մասը: 2022 թվականին Բաքվից նավթի արտահանումը կազմել է 1,67 մլրդ ԱՄՆ դոլար։ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան (ԲԹՋ) նավթամուղը, որը ադրբեջանական նավթը տեղափոխում է Միջերկրական ծով, կարևոր նշանակություն ունի Իսրայելի էներգետիկ անվտանգության համար՝ ապահովելով նրա կարիքների մոտ 40 տոկոսը:

Հայաստանն ու Իսրայելն ավելի խառը պատմություն ունեն. Իսրայելը աշխարհի ամենահին հայկական սփյուռքի տունն է, իսկ Երուսաղեմի պարսպապատ Հին քաղաքը հայկական թաղամաս ունի, սակայն հարաբերությունները բարդ են՝ թե՛ պատմական պատճառներով (Իսրայելը երբեք պաշտոնապես չի ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը), թե՛ Իսրայելը Ադրբեջանի առանցքային դաշնակիցն է։ Հայաստանը դա համարում է իր ազգային անվտանգության հիմնական սպառնալիքը։

Վրաստանի կապերն Իսրայելի հետ արմատացած են պատմության մեջ. Երկրում հրեական համայնքը գոյատևել է մոտ 2600 տարի և զարգացրել է քիվրուլին, որը հստակ հրեա-վրացական բարբառ է:

Իսրայելը, որը Խորհրդային Միության փլուզումից հետո աջակցել է Վրաստանի ինքնիշխանությանը, մինչ այդ նույնպես ծառայել է որպես ռազմական հետախուզության և տեխնոլոգիայի կենսական աղբյուր:

Թեև համագործակցության մակարդակը հետագայում իջել է, երկու երկրները շարունակում են համատեղ ռազմական համագործակցությունը՝ ընդարձակ տնտեսական կապերի հետ մեկտեղ։

Հետևանքները Ադրբեջանի համար նաև աշխարհաքաղաքական են. Այն սահմանակից է Իրանին, երկիր, որը թշնամական հարաբերություններ ունի ինչպես Ադրբեջանի, այնպես էլ Իսրայելի հետ։

Ադրբեջանի ռազմավարական դիրքը նրան դարձնում է Իսրայելի արժեքավոր տարածաշրջանային դաշնակիցը, իսկ իսրայելական զենքը Բաքվին առաջարկում է ռազմական և տեխնոլոգիական հնարավորություններ, որոնք կարող են հակակշիռ լինել Թեհրանի ճնշմանը: Իրանում բնակվում է նաև մեծ ադրբեջանական համայնք, որը կազմում է մոտ 20 միլիոն մարդ՝ Իսլամական Հանրապետության ընդհանուր բնակչության մոտ 16 տոկոսը և Ադրբեջանից երկու անգամ ավելին:

Գազայի հատվածում երկարատև պատերազմը, հավանաբար, կնվազեցնի Իսրայելի ներգրավվածությունը Հարավային Կովկասում՝ պոտենցիալ ճանապարհ բացելով Իրանի համար տարածաշրջանում ավելի ակտիվ դեր խաղալու համար:

Թեև Բաքուն հազիվ թե նահանջի, եթե ճնշումը լինի բացառապես Թեհրանից, տարածաշրջանի մյուս հիմնական խաղացողները և երկրի դաշնակիցները նույնպես պաղեստինամետ են:

Թուրքիան և Ռուսաստանը պաղեստինյան հարցի ուժեղ ջատագովներն են և կարող են չհամբերել Հարավային Կովկասում Իսրայելի աճող նկրտումներին՝ ավելացնելով հնարավոր ճնշման ևս մեկ շերտ:

Սա համապատասխանում է Իրանի, Ռուսաստանի և Թուրքիայի այն ըմբռնմանը, որ ոչ մի արտաքին կամ ոչ տարածաշրջանային խաղացող չպետք է ներկա լինի Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում: Թեև այս տեսակետը նախկինում կիրառվում էր ԵՄ-ի և ԱՄՆ-ի ներգրավվածության նկատմամբ, «ռեգիոնալիզմ» հասկացությունը վերաբերում է նաև Իսրայելին:

Իրանի կառավարությունը սիստեմատիկորեն դեմ է իսրայելա-ադրբեջանական համագործակցությանը։ Իրանը մեղադրանքներ է հնչեցրել, որ Իսրայելն օգտագործում է Ադրբեջանի տարածքը լրտեսության նպատակով, իսկ իրանցի դիվանագետներից մեկը մեղադրում է Իսրայելին «ադրբեջանական տարածքը Իրանի Իսլամական Հանրապետության ազգային անվտանգությանը սպառնալիքի վերածելու մեջ»:

Այնուամենայնիվ, Հարավային Կովկասում Իսրայելի ներկայության շուրջ հնարավոր վերադասավորումների այս երկարաժամկետ նկատառումներից դուրս, ամենահավանական սցենարը առաջինն է, երբ Ադրբեջանը ձեռնպահ է մնում ռազմական գործողություններից, քանի դեռ պատերազմը շարունակվում է Մերձավոր Արևելքում»: