ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՍՊՈՐՏ ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՖՈՏՈ ՎԻԴԵՈ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ԻՐԱՎՈՒՆՔ


«Այն, ինչ փայլում է, միշտ չէ ոսկի լինում». Հայկական գիտության դեգրադացիայի մասին` ըստ արևմտյան մոդելի

ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Eadaily.com-ը գրում է, որ  Հայաստանում սկսվում է գիտնականների ատեստավորման շրջանը: Երկրի իշխանությունների պլանի համաձայն ատեստավորման արդյունքների հիման վրա նախատեսվում է զգալիորեն բարձրացնել գիտնականների աշխատավարձերը գիտական ​​պաշտոնների գնահատմանը համապատասխան՝ կրտսեր, ավագ, առաջատար և գլխավոր գիտաշխատող։ Թվում է, թե այդ գործընթացը պետք է հետաքրքրի գիտական ​​հանրությանը, բայց, ինչպես պարզվում է, ամեն ինչ այդքան էլ պարզ չէ, քանի որ այն ինչ փայլում է, միշտ չէ ոսկի լինում։

EADaily-ի հետ զրույցում պրոֆեսոր, Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամ Գևորգ Պողոսյանն ընդգծել է, որ գիտաշխատողների ատեստավորումը մշտապես է իրականացվել թե՛ խորհրդային, թե՛ հայկական պետության անկախության շրջանում։ Վերջին անգամ դա տեղի է ունեցել 2021 թվականին։ Այնուամենայնիվ, այն, ինչ տեղի է ունենում այսօր, ըստ գիտնականի, չի կարելի անվանել այլ կերպ, քան «գիտության դեգրադացիայի» փիլիսոփայություն, քանի որ իշխանությունները լրջորեն բարձրացրել են գիտնականների աշխատանքի արդյունավետության չափանիշները, ինչին պարզվում է գիտական ​​հանրությունը անպատրաստ է:

Տպավորություն է ստեղծվում, շարունակել է պրոֆեսորը, որ ներմուծվող նորամուծությունները երկրին պարտադրվել են դրսից։ Խորհրդային տարիներին Հայաստանում կար 7 հազար գիտաշխատող, այսօր այդ թիվը կրկնակի կրճատվել է, և դա սահմանը չէ, քանի որ նոր ատեստավորման արդյունքներով գիտնականների թիվը էլ ավելի զգալիորեն կկրճատվի։ «Փաստն այն է, որ մինչև գնահատման նոր չափանիշների ներդրումը, օրինակ, ավագ գիտաշխատողը հավաստագրվել է տարվա ընթացքում առնվազն երկու գիտական ​​հոդվածի պարտադիր հրապարակման հիման վրա։ Այժմ պահանջվում է, որ նա հինգ տարվա ընթացքում հրատարակի առնվազն 6-8 գիտական ​​հոդված, իսկ հրապարակումները պետք է կատարվեն միջազգային ինդեքսավորման համակարգերում ընդգրկված հեղինակավոր գիտական ​​ամսագրերում, ինչպիսիք են SCOPUS-ը և Web of Science-ը։ Ավելին, նա ստիպված կլինի տպագրել հոդվածներ արտերկրում անգլերեն կամ այլ օտար լեզվով սեփական գրպանի հաշվին վճարելով 1500 դոլար, և դա այն դեպքում, երբ գիտնականի միջին աշխատավարձը 500 դոլար է»,- ընդգծել է Գևորգ Պողոսյանը։

Բացի այդ, շարունակել է նա, նախատեսվում է կիրառել, այսպես կոչված, աշխարհագրական և հեղինակային բազմազանություն։ Քանի որ նոր պահանջները տարածվելու են ոչ միայն գիտնականների, այլ նաև գիտական ​​հրապարակումների վրա, վերջիններս պետք է ներառվեն միջազգային գիտական ​​ինդեքսավորման համակարգերում, և դրա համար անհրաժեշտ է, որ ամսագրերի խմբագրական խորհուրդների անդամների առնվազն 30-40%-ը բաղկացած լինի արտասահմանյան հայտնի գիտնականներից՝ համապատասխան արևմտյան աշխատավարձով, ինչը, ակնհայտորեն, կարող է հանգեցնել հայկական գիտական ​​հրատարակությունների սնանկացմանը։ Գիտնականների խնդիրն է լինելու նյութեր հրապարակել ոչ միայն հայերեն, այլ նաև օտարալեզու։ «Այսինքն եթե ուզում ես դառնալ գիտական ​​ամսագրերի միջազգային ցանցի մաս, պետք է կատարես այդ ցանցի պահանջները։ Իհարկե, այդ գործընթացում հնարավոր է ներգրավել սփյուռքի ներկայացուցիչներին, ի դեպ, մենք դա հաճախ ենք անում, բայց դա հարցի միայն մասնակի լուծում է։ Մեր երկրում հրատարակվում են շուրջ 10 միջազգայնորեն ճանաչված գիտական ​​ամսագրեր՝ մաթեմատիկայի, աստղաֆիզիկայի, ֆիզիկայի և այլ հիմնարար ու տեխնիկական գիտությունների վերաբերյալ։ Հումանիտար գիտությունների ոլորտում ներկայումս ամբողջ հանրապետությունում գործում է միայն մեկ ամսագիր՝ «Իմաստություն»-ը, որը հրատարակվում է Հայկական մանկավարժական համալսարանում։ Իմ խորին համոզմամբ, եթե իշխանություններն իսկապես ցանկանում են սկսել գիտության զարգացման գործընթացը, ապա պետք է ձևավորեն հիմքերի մի համակարգ, որը, ի թիվս այլ հարցերի, կարող է զբաղվել հայ գիտնականների լուրջ գիտական ​​աշխատությունների օտար լեզուների մասնագիտական ​​թարգմանությամբ։ Մենք ունենք լավ գիտնականներ՝ գերազանց աշխատություններով, բայց անգլերեն պատշաճ թարգմանության բացակայությունը թույլ չի տալիս նրանց աշխատանքները ներկայացնել միջազգային հարթակներում, և այդ խնդիրը պետք է լուծվի համապատասխան պետական ​​մակարդակով։ Ինչպես են դա անում, օրինակ, Ադրբեջանում։ Վերջերս գործընկերներիցս մեկը նկատեց, որ եվրոպական երկրների գրախանութներում կարելի է տեսնել բազմաթիվ ադրբեջանական գրականություն, այդ թվում գիտական ​​գրականություն՝ թարգմանված անգլերեն և այլ լեզուներով, բայց հայերենից թարգմանություններ գործնականում չկան»,- ասել է գիտնականը։

Պատասխանելով EADaily-ի հարցին, թե հնարավո՞ր է հայ գիտնականների աշխատանքները գողանան նույն արտասահմանյան խմբագիրների կողմից արևմուտքում իրենց գործընկերներին հրապարակելուց առաջ փոխանցելու միջոցով, Գևորգ Պողոսյանը նշեց, որ մտավոր սեփականության պաշտպանության խնդիրը միշտ էլ եղել է։ «Արևմտյան առաջատար կենտրոնները, որոնք ներկայացված են միջազգային գիտական ​​խոշոր կոնցեռններով, վաղուց են  նման նպատակներ  հետապնդում։ Փաստն այն է, որ մտավոր սեփականության ոլորտում նույնպես բուռն մրցակցություն է, որում գոյատևում են խոշոր շնաձկները, որոնք չեն խորշում այսպես կոչված «գիտական ​​լրտեսություն» անելուց: Տվյալ դեպքում խոսքը գլոբալ մրցակցության մասին է, ինչպես դա տեղի է ունենում տնտեսագիտության կամ քաղաքականության մեջ։ Հետաքրքիր գաղափար տեսնելուն պես անմիջապես կա՛մ գնում են այն, կա՛մ հեղինակին հրավիրում իրենց մոտ աշխատանքի։ Կոպիտ ասած այս աշխարհում ամեն ինչ գնվում ու վաճառվում է»,- նկատել է պրոֆեսորը։

Նա նաև հավելել է, որ Հայաստանի կառավարության առաջարկած նախաձեռնությունը կարող է անհասանելի դառնալ երկրի գիտական ​​հանրության համար։ «Անհնար է անմիջապես անցնել նման բարձր մակարդակի պահանջների։ Կարծում եմ, որ դա այնքան էլ խելամիտ չէ, քանի որ եթե նպատակը մեր գիտությունը զարգացնելն է, նրա ձեռքբերումները, այսպես ասած, միջազգային մակարդակով ներկայացնելը, ապա անհրաժեշտ է, առաջին հերթին, մշակել և ստեղծել անհրաժեշտ մեխանիզմներ, աջակցել:  Բայց եթե նպատակը պարզապես գիտնականների թվի կրճատումն է, ապա այս նոր ավելացված պահանջները կաշխատեն, քանի որ գիտնականների միայն 5-10%-ն է անցնելու հաջորդ ատեստավորումը, իսկ մնացածը կա՛մ պետք է իջեցվեն կոչումից, կա՛մ աշխատանքից ազատվեն»,- ասել է գիտնականը հիշեցնելով, որ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո, երբ բոլորը լքեցին այսպես կոչված «կրեմլյան» և «տոտալիտար» համակարգը, ինչ-ինչ պատճառներով հայկական գիտությունը չուժեղացավ և չհզորացավ։ «Ընդհակառակը, սկսվել է գիտության, արտադրության, տնտեսության լայնածավալ դեգրադացիա։ Խոշոր արդյունաբերությունը գրեթե ամբողջությամբ կորել է։ Մինչդեռ Հայաստանը ժամանակին զարգացած արդյունաբերական հանրապետություն էր և զիջում էր միայն Ռուսաստանին և Ուկրաինային։ Հանրապետությունում հաջողությամբ գործել են տարածաշրջանի միակ ատոմակայանը, այնպիսի խոշոր գիտական ​​և արտադրական միավորումներ, ինչպիսիք են Հրազդանմաշը, Նաիրիտը, Մարսը և այլն։ Սակայն 1990-ականների սկզբին հանրային գիտակցության մեջ սկսեց ներմուծվել այն միտքը, որ «փոքր Հայաստանին մեծ արդյունաբերություն պետք չէ», ինչը կարելի է բնութագրել միայն որպես տնտեսական զարգացումը զսպող քաղաքականություն։ Արդյունքում մենք կորցրեցինք մեր ամբողջ խոշոր արդյունաբերության 40-60%-ը: Թանկարժեք սարքավորումները գրեթե ոչինչով վաճառվեց Հարևան երկրներին։ Հիմա հերթը, ըստ ամենայնի, հասել է գիտությանը, կրթությանն ու մշակույթին։ Այսինքն դատելով նոր բարեփոխումներից խնդիր է դրված ոչ թե զարգացնել, այլ գիտությունը նսեմացնել այն աստիճան, որ այն հասցվի նվազագույնի կամ նույնիսկ ընդհանրապես փակվի։ Դեգրադացիայի փիլիսոփայության շրջանակներում խնդիր է դրված հրաժարվել խորհրդային ամեն ինչից և անցնել արևմտաեվրոպական մոդելներին։ Առաջին հայացքից թվում է, թե Հայաստանն ընտրել է դեպի արևմտյան մոդելներին անցնելու ուղին, բայց գործնականում, ցավոք, դա միայն հանգեցնում է ձեռք բերվածի ոչնչացմանը»,- հայտարարել է պրոֆեսորը։

Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը

www.1or.am

Historical Dates ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ
Most Popular