«Փաշինյանի վերջին դավաճանությունը. Ղազախստանը կբացի Հայաստանի դարպասները դեպի «թուրքական աշխարհ»»

Ղազախստանի նախագահ Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը հայտնել է, որ ինքն է միջնորդ հանդես եկել Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև Ալմաթիում ընթացող բանակցություններում, գրում է novorosinform.org-ը։

Սակայն Ալմաթին առաջինը չէր, որտեղ ծրագրվում էր բանակցային գործընթաց։ Սկզբում Ադրբեջանի ղեկավար Իլհամ Ալիևը Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին առաջարկել էր հանդիպում անցկացնել Թբիլիսիում։ «Վրաստանը պատմականորեն միշտ եղել է այն վայրը, որտեղ հանդիպել են բոլոր հարևանները»,- ընդգծել էր Ալիևը։ Սակայն Երևանը հրաժարվել էր դրանից։

Քաղաքագետները կարծում են, որ Փաշինյանի որոշումը կարող էր կապված լինել այն կասկածի հետ, որ Թբիլիսիի հետևում կանգնած է Մոսկվան։ Բանն այն է, որ վերջին տարիներին Վրաստանը, որը երբեմնի թշնամաբար էր տրամադրված Ռուսաստանի նկատմամբ, սկսել է Կրեմլի հետ մերձեցման ուղղությամբ զգուշավոր դիրք ընդունել: Մերժման մյուս պատճառը կարող էր լինել Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Էրդողանի «ջութակի ձայնը», ով ցանկանում է Հայաստանը քշել բանակցությունների իրեն հարմար դաշտ։ Դա առավել քան կարևոր է, քանի որ Անկարան Երևանից պահանջում է բացել Զանգեզուրի միջանցքը, որը ցամաքային միջանցքով կկապի Ադրբեջանը Թուրքիայի հետ։ Եվ անգամ Հայաստանի շահերը դավաճանած Փաշինյանը` կասկածում էր, որ Վրաստանում բանակցությունները ծուղակ է: Արդյունքում` Երևանի պաշտոնական մերժումը Վրաստանի կառավարության կողմից մեկնաբանվեց այսպես. «Թբիլիսին զրկվեց հնարավորությունից` դառնալու կենտրոն, որտեղ լուծվում են տարածաշրջանում անվտանգության ապահովման հիմնական խնդիրները»։ Իսկ դրանից հետո Տոկաևը դուրս եկավ ասպարեզ։

Լինելով Արևմուտքի հովանավորյալ՝ Փաշինյանը Եվրոպայի հետ մերձեցման և Ռուսաստանից հեռանալու հետևողական քաղաքականություն է վարում։ Նա նույնիսկ չճանաչեց ԼՂՀ-ն և նրա դեմ Ադրբեջանի ագրեսիան, բայց միաժամանակ մեղադրում է ՀԱՊԿ-ին և մասնավորապես Մոսկվային` այդ հակամարտությանը չմիջամտելու համար։ Այս իրավիճակի զավեշտն այն է, որ Ասիայում ՆԱՏՕ-ի առաջատար կամուրջը Թուրքիան է, որն ունի իր ախորժակները Հայաստանի նկատմամբ: Արդյունքում` Փաշինյանը հրաժարվելով իր բնական դաշնակցից` Ռուսաստանից, ծուղակի մեջ է գցում իր երկիրը։ Բայց ինքը՝ Հայաստանի վարչապետը, դա դեռ չի հասկանում։

Իսկ հիմա էլ Թուրքիայի հետ ջերմ հարաբերություններ կառուցող թյուրքական Ղազախստանն է որոշել բանակցությունների հարթակ դառնալ Ալիևի ու Փաշինյանի համար։ Ղազախստանի նախագահը որոշել է կաշառել Հայաստանի վարչապետին «Միջին միջանցք» կոչվող համատեղ նախագծով։ Այդ նախագիծը ենթադրում է Եվրոպայի և Ասիայի միջև միասնական առևտրային միջանցքի ստեղծում` Ղազախստանի, Ադրբեջանի, Զանգեզուրի միջանցքի և Թուրքիայի միջոցով։ Եվ Հայաստանը կներառվի այդ նախագծում կա՛մ դիվանագիտական ճանապարհով, կա՛մ ճնշումների միջոցով։ Իսկ ընդհանուր առմամբ, Հայաստանին առաջարկվում է «գործընկերություն» թյուրքական պետությունների մի ամբողջ կոալիցիայի հետ, բայց որի համար հայերը օտար մշակութային և բավականին թույլ տարր են։ Այսինքն` այստեղ ընդհանրապես թակարդի «հոտ» էլ չկա, չէ՞:

Հատկանշական է այն, որ Ղազախստանն արդեն ՀԱՊԿ-ի և Մաքսային միության անդամ է, որը բացում է ղազախների ճանապարհները դեպի Եվրոպա` Ռուսաստանի և Բելառուսի տարածքով։ Այնուամենայնիվ, Տոկաևն ազդելով Հայաստանի վրա` պատրաստ է մասնակցել այդ հյուսիսային երթուղուն այլընտրանք ստեղծելուն։ Նման կերպ Ղազախստանը փորձում է մի կողմից բարելավել իր միջազգային հեղինակությունը` իրեն որպես Հայաստանի հովանավոր ներկայացնելով, մյուս կողմից խաղում է Անկարայի շահերից ելնելով` չեզոքացնելով Հայաստանը որպես միակ կամուրջ Անկարայի և թյուրքական պետությունների միջև։

Ղազախական լրատվամիջոցներն արդեն անդրադառնում են բանակցություններին որպես յուրօրինակ դիվանագիտական բեկում, որը հնարավոր դարձավ միայն Ղազախստանի շնորհիվ: «Օպտիմալ լուծում է մի իրավիճակում, երբ ոչ ռուսական, ոչ էլ արևմտյան միջնորդությունները շոշափելի արդյունքներ չեն տալիս»,- գրում են նրանք:

Բայց այստեղ այլ բան է հետաքրքիր. արդյո՞ք դիվանագիտական հաջողություններից հետո Ղազախստանը կարող է դառնալ թյուրքական աշխարհում առաջատարի հավակնորդ, և դա Թուրքիայի համար միանգամայն անսպասելիորեն։ Ղազախստանն ուժեղ, խոշոր, կայուն և հարուստ խաղացող է, որը կարող է գերիշխել Կենտրոնական Ասիայում` վերահսկելով ապրանքների և մարդկանց հոսքը ողջ Կենտրոնական Ասիայից դեպի Ռուսաստան: Եվ հենց Թուրքմենստանը, Ուզբեկստանը և Ղազախստանն են ներկայումս իրականում հանդիսանում «թուրքական աշխարհի» երկրորդ մասը։

«Թուրքական աշխարհը», պարզաբանման կարիք ունի. այն ներառում է Թուրքիան, Ադրբեջանը, Ղազախստանը, Ուզբեկստանը և Թուրքմենստանը։ Բացի այդ, ներառված են մնացած թյուրք ժողովուրդները Չինաստանում (Ույգուրիստան) և Ռուսաստանում (Բաշկիրիան, Թաթարիան, Յակուտիան և Չուվաշիան)։ Հետևաբար, Ղազախստանը կարող է նույնիսկ անկախ առաջնորդ դառնալ թյուրքական աշխարհի արևելյան հատվածում։ Միաժամանակ, Տոկաևը կարող է ներկայանալ որպես ողջ Կենտրոնական Ասիայի ղեկավար։ Ամենաուժեղ երկրներից մեկի կարգավիճակից բացի, Ալմաթին նաև Արևմուտքում է գնահատվում։ Բրիտանական ներդրումները Ղազախստանում գաղտնիք չեն:
Ուստի հայ-ադրբեջանական բանակցությունները հետաքրքիր են ոչ միայն այն առումով, թե դրանք ինչ արդյունքներ կբերեն ոչ միայն Ադրբեջանին ու Հայաստանին, այլ նաև, թե ինչպես կազդեն ռուսական սահմաններին ուժերի հարաբերակցության վրա։ Բայց մի հարցում պատրանք լինել չի կարող. և՛ Թուրքիան, և՛ Ղազախստանն այս պահին Ռուսաստանի դաշնակիցները չեն։ Եվ այս գործընթացի գլխավոր ինտրիգն այն է, թե արդյո՞ք կառաջանա միաձույլ «թուրքական աշխարհ», արդյո՞ք Ղազախստանը կցուցաբերի իր հավակնությունները։

Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը

www.1or.am