Մոսկվայի կողմից փրկված Տոկաևը դավաճանում է Ռուսաստանին և ուղղվում է դեպի Թուրքիա
ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆPolitnavigator.net-ը գրում է, որ քչերն են նկատել, որ ապրիլի սկզբին տեղի է ունեցել մի իրադարձություն, որը Թուրքիային մոտեցրել է Ղազախստանի մասնակցությամբ Կենտրոնական Ասիայում թյուրքական ինտեգրման բրիտանական նախագծի իրականացմանը։ Եվ եթե Նազարբաևների կլանը իշխանությունից հեռացնելու հունվարյան իրադարձությունների ժամանակ այդ հարցը օդում կախված էր, ապա այժմ այն իրականացվում է արագացված տեմպերով։ Խոսքը ապրիլի 1-ին Թբիլիսիում վրացական, ղազախական, թուրքական և ադրբեջանական կողմերի «Տրանսկասպյան Արևելք-Արևմուտք միջանցքի» հռչակագրի ստորագրման մասին է, որն ակնհայտորեն հակառուսական բնույթ ունի։ Դա ճիշտ այն նույն նոր երթուղին է, որը թյուրքական ինտեգրման շրջանակներում շրջանցում է Ռուսաստանը, և որն ակտիվորեն քննարկվում էր Ստամբուլի գագաթնաժողովի նախօրեին, երբ ստեղծվեց Թյուրքական պետությունների կազմակերպությունը: Հռչակագիրը վավերացրել է Կասպից ծովով Բաքու, ապա Թբիլիսի և այնուհետև Անատոլիա տրանսպորտային ուղիների զարգացման Վրաստանի, Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Ղազախստանի նպատակը։
Տրանսպորտային այդ նախագծում զգալի ուշադրություն է հատկացվել հատկապես Ղազախստանին, քանի որ հաշվարկը հիմնված է հենց արևմտյան ընկերությունների կողմից արդյունահանվող նավթի հսկայական այն ծավալների վրա, որոնք, ըստ ծրագրի, պետք է շրջանցեն Ռուսաստանը և առաջիկա տարիներին CPC խողովակաշարը թողնեն բեռնաթափված: Կողմերը թաքնվում են «Արևելք-Արևմուտք» միջանցքի հետևում, այսինքն քողարկվելու համար մատնանշում են Չինաստանից ապրանքների տեղաշարժը։ Սակայն իրականում Վաշինգտոնի, Լոնդոնի և Անկարայի հետաքրքրությունը գազով և նավթով հարուստ Ղազախստանից, Թուրքմենստանից և Ուզբեկստանից էներգետիկ հոսքերի վրա է: Թուրքիայի իշխող էլիտան, իհարկե, երազում է այդ երկրները դարձնել իր գաղութը, փակել Կենտրոնական Ասիայից հումք տեղափոխելու բոլոր ուղիները և Ռուսաստանին զրկել մի շարք մենաշնորհային հնարավորություններից, իսկ Անատոլիան դարձնել ամենամեծ տրանսպորտային և էներգետիկ հանգույցը։ Սա հավաքական Արևմուտքի բավականին երկարաժամկետ ծրագիրն ու Թյուրքական պետությունների կազմակերպության հիմնական նպատակներից մեկն է։ Այդ համատեքստում ուրիշ երանգ է ստանում ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի նպատակը, երբ Անկարան ոչ միայն օգնել է Բաքվին հայերից հետ գրավել ութ շրջան, այլ նաև կարողացել է ստիպել Երևանին համաձայնել Հայաստանի Սյունիքի մարզի տարածքով մոտ 40 կմ երկարությամբ Զանգեզուրի տրանսպորտային միջանցք ստեղծելուն։ Հենց դա է ամենակարճ այն ճանապարհը, որ պետք է Ադրբեջանը կապի Թուրքիայի հետ և, համապատասխանաբար, կրճատի ադրբեջանական, իսկ հիմա նաև ղազախական նավթի ճանապարհը։ Ինչպես պարզվում է, վրացական երթուղին ամենևին էլ գլխավորը չէ, այն լրացուցիչ, ապահովագրող երթուղի է հիմնական տրանսպորտային երթուղուն։
Իսկ այն, որ բրիտանացիներն ու թուրքերը հետաքրքրված են նախկին խորհրդային Կենտրոնական Ասիայի հանրապետությունների նավթով և գազով, վկայում են անդամ երկրների էներգետիկայի նախարարների և Թյուրքական խորհրդի դիտորդների առաջին հանդիպման արդյունքները, որը տեղի է ունեցել դեռ փետրվարին առցանց ձևաչափով։
Այսինքն դեռ այն ժամանակ Կենտրոնական Ասիայի երկրները պայմանավորվել են Թուրքիայի առաջարկած երթուղիներից օգտվել: Մասնավորապես 1,85 հազար կմ երկարությամբ, առավելագույն թողունակությամբ Անդրանատոլիական գազատարի (TANAP) օգնությամբ, որի հզորությունը մինչև 31 մլրդ խմ է։ Տվյալ նախագիծը Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղի հետ կբերի այն երկարամյա գործունեության ավարտին, որով սև ոսկու գետերը կհոսեն եվրոպական շուկաներ։
Հենց դրա հետ էր կապված այն, որ մարտի 29-ին Բրյուսելում Ղազախստանի նախագահի աշխատակազմի ղեկավարի առաջին տեղակալ Թիմուր Սուլեյմենովը հակառուսական հարցազրույց էր տվել իմանալով, որ ապրիլի 1-ին այդ վերջնական հռչակագրը կստորագրվի, որն էլ կմեղմի ԵՄ-ի դիրքորոշումը Նուր-Սուլթանի նկատմամբ և թույլ կտա հուսալ, որ հիմք կստեղծվի Մոսկվայից «տրանսպորտային անկախություն» ստանալու համար։
Եվրամիությունը իսկապես կենսականորեն է շահագրգռված այդ ճանապարհով, և Թուրքիան նման միջանցք ճեղքելու համար խաղում է Արևմուտքի խոյահարողի դերը, ինչպես նաև հանդես է գալիս որպես «եվրաինտեգրող» Ղազախստանի, Ուզբեկստանի, Ղրղզստանի և Թուրքմենստանի համար: Ավելին, նախատեսվում է Աշգաբադին ևս ներառել նավթագազային այդ նախագծում, քանի որ դեռ 2021 թվականի հունվարին Անկարայի միջնորդությամբ հնարավոր է եղել բանակցությունների սեղանի շուրջ նստեցնել Բաքվին և Աշգաբադին, որոնք Կասպից ծովի Դոստլուգ հանքավայրի ածխաջրածնային պաշարների համատեղ հետախուզման և արտահանման փոխըմբռնման հուշագիր են ստորագրել։
Ղազախստանի ակտիվ մասնակցությունն այս գործընթացներին ակնհայտորեն ցույց է տալիս Անկարայի հովանու ներքո, և Լոնդոնի պատվերով, Կենտրոնական Ասիայում Նուր-Սուլթանի հիմնական դերի վերականգնումը թյուրքական ինտեգրման մեջ։ Եթե Ղազախստանի հունվարյան արյունալի իրադարձություններից հետո անցյալ տարվա նոյեմբերին Ստամբուլում ստեղծված Թյուրքական պետությունների կազմակերպությունը օդում կախված էր մնացել, ապա հիմա այն նորից միս ու արյուն է ստանում։ Սա հուշում է այն, որ Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևը ելնելով արևմտյան անդրազգային կորպորացիաների շահերից շարունակում է Նուրսուլթան Նազարբաևի նախկին կուրսը և՛ արտաքին քաղաքականության մեջ, և՛ թյուրքական ինտեգրման շրջանակներում, և՛ ներքին քաղաքականության մեջ՝ ստեղծելով մոնոէթնիկ պետություն։ Սա լուրջ մարտահրավեր և սպառնալիք է, քանի որ Թյուրքական պետությունների կազմակերպությունը ի սկզբանե ստեղծվել է որպես տարածաշրջանում ԵԱՏՄ-ին հակակշիռ, և կխաղա նշտարի դեր նախկին ԽՍՀՄ տարածքից հսկայական կտորներ պոկելու համար։
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Կամո Խաչիկյանը
www.1or.am