«Եթե Թուրքիայի ապրանքների մեծ հոսք գա Հայաստան, ապա մեծ վնաս կհասցվի հատկապես մեր գյուղատնտեսությանը». Սուրեն Պարսյան
ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆՀայաստանն ամեն գնով ջանում է հարաբերությունները կարգավորել Թուրքիայի հետ՝ մատնանշելով տնտեսական հնարավորությունները, որն ունենալու է Հայաստանը սահմանները բացելուց հետո: Թեմայի վերաբերյալ «1or.am» լրատվականը հարցեր է ուղղել տնտեսագետ Սուրեն Պարսյանին:
-Պարո՛ն Պարսյան, հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումն ի՞նչ է տալու ՀՀ-ին: Մեր տնտեսությունն ունի՞ վաճառքի սեփական արտադրանք:
-Նախորդ 30 տարվա ընթացքում Հայաստանը Թուրքիայի հետ չի ունեցել դիվանագիտական հարաբերություններ, բայց առևտրային հարաբերությունները եղել են և զարգացել են՝ մեծ քանակությամբ ապրանքներ են ներկրվել Հայաստան-Վրաստան տարածքով: Սահմանի փակ լինելը, որևէ խոչընդոտ չի եղել ապրանքների ներկրման համար:
ՀՀ-ն տարեկան 1-1.5 մլն դոլարի ապրանք է կարողացել արտահանել իր փոքր հնարավորությամբ՝ չմշակված զարդեր, կաշի, ժամացույցի իրեր և այլն: 2022թ-ին իրավիճակն էականորեն փոխվել է: 2021 թ. հունվարի 1-ից ներդրվեց թուրքական ապրանքի ներմուծման արգելքը, որը մնաց թղթի վրա, քանի որ այլ երկրների անվան տակ՝ միևնույն է ներմուծում լինում էր:
2022թ-ին այդ արգելքն էլ հանվեց և արդեն 260 մլն դոլարի սահմաններում ապրանք ներկրվեց Հայաստան, իսկ Հայաստանն էլ Թուրքիա արտահանեց 61մլն դոլարի ապրանք, որի 97 տոկոսը ոսկե ձուլակտորներն են, Հայաստանն այստեղ հանդես է եկել վերավաճառողի դերում: Սա աննախադեպ արտահանում է: Գործող իշխանությունը մեծ հույսեր է կապում հայ-թուրքական սահմանի բացման հետ՝ կանխատեսելով տնտեսական աննախադեպ աճ:
Իրականում քաղաքական առումով Թուրքիային հետաքրքիր չի, որ հայկական տնտեսությունը վերելք ապրի, զարգանա և այլն: Նրան ավելի հարմար է, որ կախված լինենք այլ երկրներից: Չեմ կարծում, որ ցանկանում են մեծ նախագծեր իրականացնել Հայաստանում՝ նույնիսկ սահմանի բացման պարագայում: Բաց սահմանի դեպքում էլ ՀՀ-ից արտահանումը չի ավելանալու՝ թուրքական տնտեսության համար մենք չունենք այնպիսի արտադրանք, որը գայթակղիչ կլինի: Եթե Թուրքիայի ապրանքների մեծ հոսք գա Հայաստան՝ հատկապես գյուղատնտեսական ապրանքներին է վերաբերում, ապա մեծ վնաս կհասցվի հատկապես մեր գյուղատնտեսությանը:
Չնայած կառավարությունը կարող է հայտարարել, որ գնում ենք հաշտեցման, սահմաններ ենք բացում, բայց մարդկային մակարդակում այդ թշնամանքը կարող է դեռ երկար պահպանվել: Սահմանի բացումը ՀՀ տնտեսության վրա էական ազդեցություն չի ունենալու: Այն մեզ պետք է միայն որպես այլընտրանքային ճանապարհ՝ օրինակ Եվրոպա արտահանում իրականացնելիս: Արդեն գործարկվել է Կարս-Թբիլիսի-Բաքու երկաթգիծը և այս առումով էլ Հայաստանը տարանցիկ լինել չի կարող:
-Ի՞նչ է տալու մեզ Անիի կամուրջի վերագործարկումը, որը մատնանշում էր Արարատ Միրզոյանը:
-Սա ավելի շատ սիմվոլիկ և պատմական նշանակություն ունի: Այդ կամուրջով երկաթգծեր չեն կառուցվելու և բեռնատարներ չեն երթևեկելու: Օրինակ հայերը կկարողանան այցելել Անի, կլինի տուրիստական հոսքեր: Թուրքիային այդ բացումը հետաքրքիր չէ, դրանով շահագրգռված է Հայսատանը և նրանք փորձում են այն օգտագործել քաղաքական նպատակներով՝ զիջումներ կորզելու համար՝ մասնավորապես Սյունիքի միջանցքը:
-Ըստ մասնագետների՝ սահմանի բացմամբ վերականգնվում է այսպես կոչված Մետաքսի ճանապարհը և կապը Չինաստանի հետ: Սա հնարավո՞ր է:
-Մետաքսի ճանապարհը՝ չինական կողմի մշակմամբ այդ տեղով չի էլ անցնում: Այդ հայտարարություններն արվում են զուտ պատմական քարտեզներին նայելով: Անիի կամուրջը չինական նախագծի մեջ չի մտնում:
-Եթե սահմանի բացումը տնտեսության մեջ էական փոփոխություն չի ուենենալու, կարո՞ղ ենք ենթադրել, որ նպատակը տնտեսական չէ:
-Անշուշտ, այստեղ կարևոր է քաղաքական և անվտանգային գործոնը: Այդ հարաբերությունների կարգավորումը թույլ կտա նվազեցնել սպառնալիքները: Այդ տեսանկյունից բոլոր կառավարությունները քայլեր են իրականացրել, բայց դա էլ որպես այդպիսին երաշխիք չէ: Հունաստանն էլ Թուրքիայի հետ ուներ բաց սահման, սակայն դա չխանգարեց, որ Թուրքիան հարձակվի և Հյուսիսասյին Կիպրոսը գրավի: Նույնը եղավ նաև Սիրիայի պարագայում: Կարևոր է նաև, որ Թուրքիան ներկրվող ապրանքների նկատմամբ հատուկ սահմանափակումներ է կիրառում, ընդհուպ կարող է այս կամ այն ապրանքի նկատմամաբ 48 տոկոս մաքսատուրք սահմանել: Այդ տեսանկյունից բավականին պաշտպանված է: Էներգակիրներն էլ իրենց մոտ 10 անգամ ավելի մատչելի են, քան Հայաստանում: ՀՀ-ն տնտեսական առումով չի կարող մրցակցել Թուրքիայի հետ: ՀՀ-ն Թուրքիային հետաքրքիր է միայն միջանցքի առումով, որը կապահովի կապը թուրանական երկրների միջև:
Աննա Ավետիսյան