Русский
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՍՊՈՐՏ ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՖՈՏՈ ՎԻԴԵՈ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ԻՐԱՎՈՒՆՔ


«Արցախի հայությունը պետք է վերադառնա Արցախ տիրոջ իրավունքով և կարգավիճակով, ուրիշ տարբերակ անհնար է պատկերացնել». «Փաստ»

ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

«Այս պահի դրությամբ գոյություն ունի փաստաթղթային ձևակերպում ստացած 14 լուծում Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտի կարգավորման առնչությամբ՝ սկսած 1918 թվականից, երբ ծագել է այդ կոնֆլիկտը և առաջին անգամ Հարավկովկասյան տարածաշրջանում հայտնվել է Ադրբեջան անունով պետությունը՝ օսմանյան Թուրքիայի ծրագրմամբ և նրա առաջնորդությամբ: Ադրբեջան անունով այդ արհեստական կեղծ կազմավորումը սկսել է ապօրինի հավակնություններ ներկայացնել Արցախի նկատմամբ: Սկսած այդ թվականից մինչև մեր օրերը ծնունդ է առել 14 փաստաթղթային ձևակերպում ունեցող փորձ՝ կարգավորելու կոնֆլիկտը: Ամենայն պատասխանատվությամբ պնդում եմ, որ բոլոր 14 փորձերը, ընդ որում՝ դրանց մեծ մասը կրել է նաև Ադրբեջանի գրավոր համաձայնությունը, խախտել է Ադրբեջանը»,-«Փաստի» հետ զրույցում Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտի պատմությունն է հիշեցնում քաղաքագետ Ստեփան Հասան-Ջալալյանը, երբ անդրադառնում ենք նույն հարցում մերօրյա զարգացումներին:

Նշում է՝ Ադրբեջանը, մի շարք նախապայմաններ առաջ քաշելով «Խաղաղության պայմանագրի» ստորագրման համար, դրանցից երկուսի վրա առանձնապես շեշտադրում է: «Առաջին՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափի լուծարում, քանի որ, ըստ օկուպանտ և ցեղասպան Ադրբեջանի սուլթան Իլհամի և նաև Նիկոլ Փաշինյանի, կոնֆլիկտը կարգավորված է, և երկրորդ՝ Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխություն: Մինսկի խմբի ֆորմատը միջազգայնորեն ճանաչված միակ ֆորմատն է, որն իրավասու է զբաղվել Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտի կարգավորմամբ, և, ինչպես պնդում են միջազգային կառույցները, կոնֆլիկտը կարգավորված չէ: Այս մասին վկայում են Եվրոպական պառլամենտի՝ 2022 թ. փետրվարի 17-ի և 2022 թ. հունիսի 8-ի, Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի՝ 2023 թ. հոկտեմբերի 12-ի, միջազգային հանրության անդամ առանձին պետությունների, մասնավորապես՝ 2024 թ. դեկտեմբերի 17-ին Շվեյցարիայի Համադաշնության խորհրդարանի ստորին պալատի և 2025 թ. մարտի 18-ին Վերին պալատի ընդունած բանաձևերը: Միջազգային հանրության հավաքական կարծիքն այն է, որ Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտը կարգավորված չէ: Մինսկի խմբի ձևաչափը չի ձևավորվել ո՛չ Հայաստանի կամքով միայն, ո՛չ Ադրբեջանի կամքով միայն, ո՛չ էլ երկուսի համատեղ կամքով միայն: Հետևաբար, միջազգային հանրությունն է իրավասու լուծարելու այդ կառույցը: Եթե այն այսօր հայտարարում է, որ կոնֆլիկտը կարգավորված չէ, ընդ որում՝ այդ հայտարարությունները գրավոր տեսքով են և միարժեք, կարծում եմ՝ այդ ֆորմատը չի լուծարվի, եթե, իհարկե, միջազգային հանրությունը հավատարիմ է իր հանձնառություններին: Ինչ վերաբերում է Սահմանադրության փոփոխությանը, ապա դա Հայաստանի ներքին գործն է: Սահմանադրության մեջ Ադրբեջանին, կասեի՝ հիմնականում Թուրքիային, որովհետև Հարավկովկասյան տարածաշրջանում իրականացվող քաղաքականությունն իրականացվում է Թուրքիայի կողմից Ադրբեջանի դեմքով, անհանգստացնում է Անկախության հռչակագրին հղումը: Այնտեղ խոսվում է, որ Հայաստանը հանձնառու է Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը: Այստեղ նաև վկայություն կա Լեռնային Արցախի և Խորհրդային Հայաստանի վերամիավորման մասին Լեռնային Արցախի Ազգային խորհրդի և Խորհրդային Հայաստանի Գերագույն խորհրդի 1989 թ. դեկտեմբերի 1-ի վերամիավորման մասին որոշմանը: Այս երկու դրույթներն են անհանգստացնում Թուրքիային և նրա կովկասյան կցորդ Ադրբեջանին: Նշեմ՝ Սահմանադրության նախաբանը փոփոխման ենթակա չէ: Սրա վերաբերյալ դեռևս 2021 թ. ապրիլի 29-ին աներկբա որոշում է ընդունել Սահմանադրական դատարանը՝ արձանագրելով, որ Սահմանադրության նախաբանը դրա անփոփոխել ի դրույթն է»,-նշում է մեր զրուցակիցը:

Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտն ունի մոտ 107 տարվա պատմություն: «Ինչո՞ւ այն չի կարգավորվում: Ադրբեջանի բոլոր վարչակազմերը տրամադրված չեն եղել այս կոնֆլիկտը խաղաղ ճանապարհով կարգավորելուն: Ադրբեջանի բոլոր ժամանակների վարչակազմերը հիմնականում վարել են ընդգծված հակահայկական, հայատյաց և ծավալապաշտական քաղաքականություն: Պատճառներից մեկը, թերևս, դա է, որ այս կոնֆլիկտը չի կարգավորվել:

Որքան էլ հայկական կողմը պատրաստ է եղել և պատրաստ է կոնֆլիկտը խաղաղ ճանապարհով կարգավորելուն, Ադրբեջանը պատրաստ չի եղել: Այո՛, նա առերևույթ հայտարարել է այդ մասին: Օրինակ՝ Ադրբեջանի ներկայիս ղեկավարն ամենատարբեր հանդիպումների ժամանակ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի եռանախագահության ֆորմատի շրջանակներում ընթացող բանակցությունների ժամանակ հայտարարել է, որ պատրաստ է կարգավորել կոնֆլիկտը միջազգային իրավունքի սկզբունքների համաձայն, խաղաղ ճանապարհով: Բայց 44-օրյա ագրեսիվ, զավթողական պատերազմից հետո բազմիցս բաց տեքստով հայտարարել է, որ երբ դարձել է նախագահ, իր երազանքն է եղել հասնել «ազատագրմանը», կոնֆլիկտը լուծել ուժային եղանակով: Իրենց մտադրություններում կոնֆլիկտը խաղաղ ճանապարհով կարգավորելու առնչությամբ ազնիվ չեն եղել, թեև հայտարարել են: Ադրբեջանը միշտ վարել է հակահայկական, ծավալապաշտական քաղաքականություն»:

Քաղաքագետը պարզաբանում է, թե ինչպես է պատկերացնում արցախցու վերադարձն իր բնօրրան: «Իմ դիքորոշումն է՝ Արցախի հայությունը պետք է վերադառնա Արցախ տիրոջ իրավունքով և կարգավիճակով: Ուրիշ տարբերակ անհնար է պատկերացնել: Ադրբեջանն ասում է՝ կարող են վերադառնալ, բայց պետք է ապրեն Ադրբեջանի Սահմանադրության համաձայն: Այսինքն, Արցախի հայությունը պետք է ընդունի Ադրբեջանի քաղաքացիություն: Իլհամ Ալիևը շատ հստակ հայտարարել է՝ ինքնավարության մասին խոսք լինել չի կարող: Լավ գիտենք, թե ինչ է նշանակում ադրբեջանցիների հետ համատեղ գոյակցությունը: Սա նշանակում է կրկին ցեղասպանության ենթարկել Արցախի հայությանը: Ցեղասպանությունը միայն մարդուն ֆիզիկապես ոչնչացնելը չէ։ «Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխարգելելու մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայում նշվում է՝ ցեղասպանություն է համարվում նաև այն, երբ դիտավորյալ ստեղծվում են պայմաններ տվյալ երկրի հանրության համար՝ նրան մասնակի կամ ամբողջությամբ ոչնչացնելու նպատակ հետապնդելով: Խորհրդային տարիներին արցախահայության համար այնպիսի կենսապայմաններ են ստեղծվել, որ դա հանգեցրել է ԼՂԻՄ-ից սարսափելի ծավալների արտագաղթի: Վիճակագրական տվյալների համաձայն, հայերի թվաքանակը պակասել է ԼՂԻՄ-ում: Դրա մասին 2002 թվականին մեծ ասուլիսի ժամանակ հայտարարել է Հեյդար Ալիևը. «Երբ Խորհրդային Ադրբեջանի ղեկավարն էի, ձեռնարկել եմ ամեն միջոց՝ մեծացնելու ադրբեջանցիների թվաքանակը ԼՂԻՄում՝ փոխարենը պակասեցնելով հայերի թվաքանակը»:

Անդրադառնամ վերադարձի հարցին: Արցախում պետք է շարունակի գործել Արցախի Սահմանադրությունը, Արցախում պետք է շարունակի գործունեությունը ծավալել իր քաղաքացիների կողմից ձևավորված վարչակազմը, կտրականապես պիտի բացառել Արցախի ուղղակի կամ անուղղակի, նույնիսկ թվացյալ ենթակայությունն Ադրբեջանին: Սրան հասնելու համար երկու ճանապարհ կա՝ Արցախի Հանրապետության անկախության ճանաչում, որը պիտի տեղի ունենա միջազգայնորեն, իմ պատկերացմամբ՝ դրա առաջին քայլը կարող է լինել Հայաստանի կողմից Արցախի անկախության ճանաչումը, որը կարող է բերել միջազգային հանրության կողմից Արցախի անկախության ճանաչմանը: 1992 թվականին Ուրուգվայը, Արգենտինան և Բրազիլիան պատրաստ են եղել ճանաչել Արցախի անկախությունը՝ առաջ քաշելով պայման, թե՝ թող Հայաստանն առաջինը ճանաչի: Այդ ժամանակ Հայաստանի արտգործնախարարը մեկնել է Հարավային Ամերիկա, բանակցել այդ երկրների հետ, դրական պատասխան ստացել և վերադարձել: Նախագահ Լևոն ՏերՊետրոսյանն ասել է՝ թող մեկ երկիր ճանաչի, ես էլ կճանաչեմ Ղարաբաղի անկախությունը, և այդպես Արցախի անկախությունը, միջազգային ճանաչման հնարավորությունը բաց է թողնվել: Մյուսն ուժային ճանապարհն է: Եթե միջազգայնորեն չճանաչվեց Արցախի անկախությունը, ապա Արցախի վտարանդի վարչակազմը կարող է դիտարկել ուժային եղանակը: Այն իրագործելու համար հիմք է հանդիսանում միջազգային իրավունքը: 1933 թ. դեկտեմբերի 26-ին Ուրուգվայի մայրաքաղաք Մոնտեվիդեոյում ամերիկյան 20 պետություն, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ն, ընդունել են «Պետությունների իրավունքների և պարտականությունների մասին» կոնվենցիան: Դրա 3-րդ հոդվածում արձանագրված է, որ պետության քաղաքական գոյությունը կախված չէ այլ պետությունների ճանաչումից: Նույնիսկ ճանաչումից առաջ պետությունն իրավունք ունի պաշտպանելու իր ամբողջականությունը և անկախությունը: Դե-ֆակտո պետությունը կարող է ցանկացած, այդ թվում՝ ուժի գործադրման միջոցով պաշտպանել իր տարածքային ամբողջականությունը և անկախությունը: Այստեղ կարող է հարց առաջանալ՝ Արցախի վարչակազմն այսօր վտարանդի վիճակում է, և նրա տրամադրության տակ չկան ուժային միջոցներ, ի՞նչ պետք է անի: Առաջին՝ Հայաստանը ճանաչում է Արցախի անկախությունը, այնուհետև Հայաստանի և Արցախի միջև ստորագրվում է բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ օգնության մասին պայմանագիր, և, ղեկավարվելով Մոնտեվիդեոյի կոնվենցիայի և Հայաստանի հետ կնքված պայմանագրի դրույթներով, Արցախի վտարանդի վարչակազմը գրավոր դիմում է Հայաստանի վարչակազմին՝ խնդրելով Արցախին տրամադրել ռազմական օգնություն: Այդ տրամադրված օգնությունը նա անվանում է Արցախի պաշտպանության բանակ, որի միջոցով դեօկուպացիայի է ենթարկում Արցախի տարածքը: Այդ հատուկ ռազմական գործողությանը կարող են մասնակցել կամավորական ջոկատներ ինչպես Հայաստանից, այնպես էլ արտերկրից: Բայց հաշվի առնելով 1918 թ. մայիսին օսմանյան Թուրքիայի վարչակազմի կողմից Հարավկովկասյան տարածաշրջանում Ադրբեջան անունով արհեստական, կեղծ, խամաճիկային կազմավորման ստեղծման փաստը, ինչպես նաև Արցախի և Հայաստանի հետ այդ արհեստական կազմավորման փոխհարաբերությունների ողջ պատմությունը, որը կազմում է 107 տարի, վստահաբար պնդում եմ՝ Ադրբեջանը խաղաղ ճանապարհով չի ազատելու Արցախի սահմանադրորեն ամրագրված տարածքի նույնիսկ մեկ միլիմետրը: Արցախի մեր հայրենակիցների՝ տիրոջ իրավունքով և կարգավիճակով Արցախ վերադարձն իրականություն դարձնելու և այնտեղ նրանց խաղաղ, անվտանգ և ստեղծարար կենսագործունեությունն ապահովելու նպատակով հրամայական անհրաժեշտություն է ուժային եղանակով օկուպանտ և ցեղասպան Ադրբեջանին դուրս քշել Արցախի տարածքից: Արցախն ազատագրելու իմ նշած եղանակներից ցանկացածի իրագործման հնարավորությունը կարող է ստեղծվել Հայաստանում բարձրագույն մասնագիտական կրթություն ունեցող, Հայաստանի ազգային պետական շահերը սպասարկելու հետագիծ, ցանկություն և կարողություն ունեցող վարչակազմի առկայության պարագայում»,-եզրափակում է Հասան-Ջալալյանը:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

Historical Dates ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ
Единственный в своем роде музей в регионе приглашает совершить путешествие во времени: «Паст»«С клубникой», «безграбежные» потери без Тройного праздника, вообще без праздника.... «Паст»Никол Пашинян рискует потерять также свой основной «сегмент» и без того низкого рейтинга: «Паст»Эдмон Марукян уже написал заявление: «Паст»Шествия прошли более чем в 120 странах мира: главный координатор движения – армянин: «Паст»Жалобы в сфере производства и импорта мебели: почему страдают те, кто работает в правовом поле? «Паст»NYT: администрация Трампа уволила почти 600 сотрудников «Голоса Америки»Госсекретарь США рассказал главам МИД стран НАТО об усилиях Трампа по прекращению войны в Украине Ученые: Скрытый источник чистой энергии мог бы обеспечивать Землю энергией в течение 170 000 летТрамп объявил о сделках с ОАЭ на 200 млрд долларовВ Великобритании пройдет фестиваль Маргарет ТэтчерУкраина потеряла истребитель F-16Рубио: дата и место возможной встречи Путина и Трампа пока не определеныРубио встретится с главами МИД Турции и Украины в СтамбулеПосол РФ обратился с открытым письмом к Папикяну из-за высказываний Арцруна ОваннисянаWSJ: агентство США по ЧС не успевает подготовиться к сезону урагановУ президента США Трампа родился одиннадцатый внукВерхняя палата парламента Японии приняла закон об активной кибероборонеFT: в США произошел раскол относительно внесения компаний КНР в черный списокПока Пашинян участвовал в Параде Победы в Москве, в Ереване унижали ветеранов: «Паст»Вещи следует называть своими именами: причины «смелости» членов ГД: «Паст»«Визитная карточка» министра внутренних дел для реализации политических амбиций: «Паст»Какое отношение Романос Петросян имеет к Тавушу? «Паст»Азербайджан активизирует ложное экологическое направление։ снова под мишенью находится ЗММК: «Паст»Цена фьючерса на золото опустилась ниже $3 200 за унцию впервые с 10 апреляПрибывшего в Катар Трампа встретили фанфарами, верблюдами и красными CybertruckКанцлер Германии в преддверии мирных переговоров по Украине призвал западные страны сплотитьсяПесков: Путин вряд ли огласит состав делегации РФ в Стамбуле после переговоровИран пригрозил МАГАТЭ нарастить уровень обогащения урана до 93%Работа Армянской АЭС с 15 мая будет приостановлена для планового ремонтаИзраильская армия обнародовала предупреждение об эвакуации трех йеменских портовВ парламенте Грузии введен «желтый уровень» безопасностиВ суд направлено еще одно дело в отношении не выполнивших приказ в ходе 44-дневной войны командировReuters: В Стамбуле в пятницу пройдут переговоры по ядерной сделке между Ираном и европейской делегациейNissan сократит еще 11 000 рабочих мест по всему миру и закроет семь заводовИсторическая память должна быть передана поколениям: как отмечалось 80-летие Победы в Великой Отечественной войне в Армении? «Паст» «Выковывают» новую «оппозицию» в преддверии выборов: «Паст»Поручил «сделать мороз»: «Паст»Концерт средствами бюджета для «избранных»? «Паст»И снова перед серьезной «дилеммой»: «Паст»Цель Пашиняна - просто продать надежду армянскому избирателю: представляет ли Армения интерес для Европейского Союза? «Паст»Reuters: переговоры индийских и пакистанских военачальников отложилиСтраны ЕС приступили к согласованию 17-го пакета санкций против РФСтоимость фьючерса на золото опустилась ниже $3 250 за унцию впервые с 5 маяГлава МИД Армении принял новоназначенного посла КНРПрезидент США отправляется в зарубежное турне по Ближнему ВостокуВ Южной Корее началась предвыборная кампанияПарламент Армении одобрил ряд законодательных поправок к действующим законамПоиски пропавшего в селе Мрамарик двухлетнего Тиграна продолжаютсяЕС до конца 2025 года выделит на оружие для Киева €900 млн
Самое популярное