Русский
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՍԱՐԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹ ՍՊՈՐՏ ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ ՖՈՏՈ ՎԻԴԵՈ ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԱՄԵՆԱԸՆԹԵՐՑՎԱԾ ԻՐԱՎՈՒՆՔ


«Արցախի հայությունը պետք է վերադառնա Արցախ տիրոջ իրավունքով և կարգավիճակով, ուրիշ տարբերակ անհնար է պատկերացնել». «Փաստ»

ՄԱՄՈՒԼԻ ՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆ

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

«Այս պահի դրությամբ գոյություն ունի փաստաթղթային ձևակերպում ստացած 14 լուծում Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտի կարգավորման առնչությամբ՝ սկսած 1918 թվականից, երբ ծագել է այդ կոնֆլիկտը և առաջին անգամ Հարավկովկասյան տարածաշրջանում հայտնվել է Ադրբեջան անունով պետությունը՝ օսմանյան Թուրքիայի ծրագրմամբ և նրա առաջնորդությամբ: Ադրբեջան անունով այդ արհեստական կեղծ կազմավորումը սկսել է ապօրինի հավակնություններ ներկայացնել Արցախի նկատմամբ: Սկսած այդ թվականից մինչև մեր օրերը ծնունդ է առել 14 փաստաթղթային ձևակերպում ունեցող փորձ՝ կարգավորելու կոնֆլիկտը: Ամենայն պատասխանատվությամբ պնդում եմ, որ բոլոր 14 փորձերը, ընդ որում՝ դրանց մեծ մասը կրել է նաև Ադրբեջանի գրավոր համաձայնությունը, խախտել է Ադրբեջանը»,-«Փաստի» հետ զրույցում Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտի պատմությունն է հիշեցնում քաղաքագետ Ստեփան Հասան-Ջալալյանը, երբ անդրադառնում ենք նույն հարցում մերօրյա զարգացումներին:

Նշում է՝ Ադրբեջանը, մի շարք նախապայմաններ առաջ քաշելով «Խաղաղության պայմանագրի» ստորագրման համար, դրանցից երկուսի վրա առանձնապես շեշտադրում է: «Առաջին՝ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափի լուծարում, քանի որ, ըստ օկուպանտ և ցեղասպան Ադրբեջանի սուլթան Իլհամի և նաև Նիկոլ Փաշինյանի, կոնֆլիկտը կարգավորված է, և երկրորդ՝ Հայաստանի Սահմանադրության փոփոխություն: Մինսկի խմբի ֆորմատը միջազգայնորեն ճանաչված միակ ֆորմատն է, որն իրավասու է զբաղվել Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտի կարգավորմամբ, և, ինչպես պնդում են միջազգային կառույցները, կոնֆլիկտը կարգավորված չէ: Այս մասին վկայում են Եվրոպական պառլամենտի՝ 2022 թ. փետրվարի 17-ի և 2022 թ. հունիսի 8-ի, Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի՝ 2023 թ. հոկտեմբերի 12-ի, միջազգային հանրության անդամ առանձին պետությունների, մասնավորապես՝ 2024 թ. դեկտեմբերի 17-ին Շվեյցարիայի Համադաշնության խորհրդարանի ստորին պալատի և 2025 թ. մարտի 18-ին Վերին պալատի ընդունած բանաձևերը: Միջազգային հանրության հավաքական կարծիքն այն է, որ Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտը կարգավորված չէ: Մինսկի խմբի ձևաչափը չի ձևավորվել ո՛չ Հայաստանի կամքով միայն, ո՛չ Ադրբեջանի կամքով միայն, ո՛չ էլ երկուսի համատեղ կամքով միայն: Հետևաբար, միջազգային հանրությունն է իրավասու լուծարելու այդ կառույցը: Եթե այն այսօր հայտարարում է, որ կոնֆլիկտը կարգավորված չէ, ընդ որում՝ այդ հայտարարությունները գրավոր տեսքով են և միարժեք, կարծում եմ՝ այդ ֆորմատը չի լուծարվի, եթե, իհարկե, միջազգային հանրությունը հավատարիմ է իր հանձնառություններին: Ինչ վերաբերում է Սահմանադրության փոփոխությանը, ապա դա Հայաստանի ներքին գործն է: Սահմանադրության մեջ Ադրբեջանին, կասեի՝ հիմնականում Թուրքիային, որովհետև Հարավկովկասյան տարածաշրջանում իրականացվող քաղաքականությունն իրականացվում է Թուրքիայի կողմից Ադրբեջանի դեմքով, անհանգստացնում է Անկախության հռչակագրին հղումը: Այնտեղ խոսվում է, որ Հայաստանը հանձնառու է Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչմանը: Այստեղ նաև վկայություն կա Լեռնային Արցախի և Խորհրդային Հայաստանի վերամիավորման մասին Լեռնային Արցախի Ազգային խորհրդի և Խորհրդային Հայաստանի Գերագույն խորհրդի 1989 թ. դեկտեմբերի 1-ի վերամիավորման մասին որոշմանը: Այս երկու դրույթներն են անհանգստացնում Թուրքիային և նրա կովկասյան կցորդ Ադրբեջանին: Նշեմ՝ Սահմանադրության նախաբանը փոփոխման ենթակա չէ: Սրա վերաբերյալ դեռևս 2021 թ. ապրիլի 29-ին աներկբա որոշում է ընդունել Սահմանադրական դատարանը՝ արձանագրելով, որ Սահմանադրության նախաբանը դրա անփոփոխել ի դրույթն է»,-նշում է մեր զրուցակիցը:

Ադրբեջան-Արցախ կոնֆլիկտն ունի մոտ 107 տարվա պատմություն: «Ինչո՞ւ այն չի կարգավորվում: Ադրբեջանի բոլոր վարչակազմերը տրամադրված չեն եղել այս կոնֆլիկտը խաղաղ ճանապարհով կարգավորելուն: Ադրբեջանի բոլոր ժամանակների վարչակազմերը հիմնականում վարել են ընդգծված հակահայկական, հայատյաց և ծավալապաշտական քաղաքականություն: Պատճառներից մեկը, թերևս, դա է, որ այս կոնֆլիկտը չի կարգավորվել:

Որքան էլ հայկական կողմը պատրաստ է եղել և պատրաստ է կոնֆլիկտը խաղաղ ճանապարհով կարգավորելուն, Ադրբեջանը պատրաստ չի եղել: Այո՛, նա առերևույթ հայտարարել է այդ մասին: Օրինակ՝ Ադրբեջանի ներկայիս ղեկավարն ամենատարբեր հանդիպումների ժամանակ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի եռանախագահության ֆորմատի շրջանակներում ընթացող բանակցությունների ժամանակ հայտարարել է, որ պատրաստ է կարգավորել կոնֆլիկտը միջազգային իրավունքի սկզբունքների համաձայն, խաղաղ ճանապարհով: Բայց 44-օրյա ագրեսիվ, զավթողական պատերազմից հետո բազմիցս բաց տեքստով հայտարարել է, որ երբ դարձել է նախագահ, իր երազանքն է եղել հասնել «ազատագրմանը», կոնֆլիկտը լուծել ուժային եղանակով: Իրենց մտադրություններում կոնֆլիկտը խաղաղ ճանապարհով կարգավորելու առնչությամբ ազնիվ չեն եղել, թեև հայտարարել են: Ադրբեջանը միշտ վարել է հակահայկական, ծավալապաշտական քաղաքականություն»:

Քաղաքագետը պարզաբանում է, թե ինչպես է պատկերացնում արցախցու վերադարձն իր բնօրրան: «Իմ դիքորոշումն է՝ Արցախի հայությունը պետք է վերադառնա Արցախ տիրոջ իրավունքով և կարգավիճակով: Ուրիշ տարբերակ անհնար է պատկերացնել: Ադրբեջանն ասում է՝ կարող են վերադառնալ, բայց պետք է ապրեն Ադրբեջանի Սահմանադրության համաձայն: Այսինքն, Արցախի հայությունը պետք է ընդունի Ադրբեջանի քաղաքացիություն: Իլհամ Ալիևը շատ հստակ հայտարարել է՝ ինքնավարության մասին խոսք լինել չի կարող: Լավ գիտենք, թե ինչ է նշանակում ադրբեջանցիների հետ համատեղ գոյակցությունը: Սա նշանակում է կրկին ցեղասպանության ենթարկել Արցախի հայությանը: Ցեղասպանությունը միայն մարդուն ֆիզիկապես ոչնչացնելը չէ։ «Ցեղասպանության հանցագործությունը կանխարգելելու մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայում նշվում է՝ ցեղասպանություն է համարվում նաև այն, երբ դիտավորյալ ստեղծվում են պայմաններ տվյալ երկրի հանրության համար՝ նրան մասնակի կամ ամբողջությամբ ոչնչացնելու նպատակ հետապնդելով: Խորհրդային տարիներին արցախահայության համար այնպիսի կենսապայմաններ են ստեղծվել, որ դա հանգեցրել է ԼՂԻՄ-ից սարսափելի ծավալների արտագաղթի: Վիճակագրական տվյալների համաձայն, հայերի թվաքանակը պակասել է ԼՂԻՄ-ում: Դրա մասին 2002 թվականին մեծ ասուլիսի ժամանակ հայտարարել է Հեյդար Ալիևը. «Երբ Խորհրդային Ադրբեջանի ղեկավարն էի, ձեռնարկել եմ ամեն միջոց՝ մեծացնելու ադրբեջանցիների թվաքանակը ԼՂԻՄում՝ փոխարենը պակասեցնելով հայերի թվաքանակը»:

Անդրադառնամ վերադարձի հարցին: Արցախում պետք է շարունակի գործել Արցախի Սահմանադրությունը, Արցախում պետք է շարունակի գործունեությունը ծավալել իր քաղաքացիների կողմից ձևավորված վարչակազմը, կտրականապես պիտի բացառել Արցախի ուղղակի կամ անուղղակի, նույնիսկ թվացյալ ենթակայությունն Ադրբեջանին: Սրան հասնելու համար երկու ճանապարհ կա՝ Արցախի Հանրապետության անկախության ճանաչում, որը պիտի տեղի ունենա միջազգայնորեն, իմ պատկերացմամբ՝ դրա առաջին քայլը կարող է լինել Հայաստանի կողմից Արցախի անկախության ճանաչումը, որը կարող է բերել միջազգային հանրության կողմից Արցախի անկախության ճանաչմանը: 1992 թվականին Ուրուգվայը, Արգենտինան և Բրազիլիան պատրաստ են եղել ճանաչել Արցախի անկախությունը՝ առաջ քաշելով պայման, թե՝ թող Հայաստանն առաջինը ճանաչի: Այդ ժամանակ Հայաստանի արտգործնախարարը մեկնել է Հարավային Ամերիկա, բանակցել այդ երկրների հետ, դրական պատասխան ստացել և վերադարձել: Նախագահ Լևոն ՏերՊետրոսյանն ասել է՝ թող մեկ երկիր ճանաչի, ես էլ կճանաչեմ Ղարաբաղի անկախությունը, և այդպես Արցախի անկախությունը, միջազգային ճանաչման հնարավորությունը բաց է թողնվել: Մյուսն ուժային ճանապարհն է: Եթե միջազգայնորեն չճանաչվեց Արցախի անկախությունը, ապա Արցախի վտարանդի վարչակազմը կարող է դիտարկել ուժային եղանակը: Այն իրագործելու համար հիմք է հանդիսանում միջազգային իրավունքը: 1933 թ. դեկտեմբերի 26-ին Ուրուգվայի մայրաքաղաք Մոնտեվիդեոյում ամերիկյան 20 պետություն, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ն, ընդունել են «Պետությունների իրավունքների և պարտականությունների մասին» կոնվենցիան: Դրա 3-րդ հոդվածում արձանագրված է, որ պետության քաղաքական գոյությունը կախված չէ այլ պետությունների ճանաչումից: Նույնիսկ ճանաչումից առաջ պետությունն իրավունք ունի պաշտպանելու իր ամբողջականությունը և անկախությունը: Դե-ֆակտո պետությունը կարող է ցանկացած, այդ թվում՝ ուժի գործադրման միջոցով պաշտպանել իր տարածքային ամբողջականությունը և անկախությունը: Այստեղ կարող է հարց առաջանալ՝ Արցախի վարչակազմն այսօր վտարանդի վիճակում է, և նրա տրամադրության տակ չկան ուժային միջոցներ, ի՞նչ պետք է անի: Առաջին՝ Հայաստանը ճանաչում է Արցախի անկախությունը, այնուհետև Հայաստանի և Արցախի միջև ստորագրվում է բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ օգնության մասին պայմանագիր, և, ղեկավարվելով Մոնտեվիդեոյի կոնվենցիայի և Հայաստանի հետ կնքված պայմանագրի դրույթներով, Արցախի վտարանդի վարչակազմը գրավոր դիմում է Հայաստանի վարչակազմին՝ խնդրելով Արցախին տրամադրել ռազմական օգնություն: Այդ տրամադրված օգնությունը նա անվանում է Արցախի պաշտպանության բանակ, որի միջոցով դեօկուպացիայի է ենթարկում Արցախի տարածքը: Այդ հատուկ ռազմական գործողությանը կարող են մասնակցել կամավորական ջոկատներ ինչպես Հայաստանից, այնպես էլ արտերկրից: Բայց հաշվի առնելով 1918 թ. մայիսին օսմանյան Թուրքիայի վարչակազմի կողմից Հարավկովկասյան տարածաշրջանում Ադրբեջան անունով արհեստական, կեղծ, խամաճիկային կազմավորման ստեղծման փաստը, ինչպես նաև Արցախի և Հայաստանի հետ այդ արհեստական կազմավորման փոխհարաբերությունների ողջ պատմությունը, որը կազմում է 107 տարի, վստահաբար պնդում եմ՝ Ադրբեջանը խաղաղ ճանապարհով չի ազատելու Արցախի սահմանադրորեն ամրագրված տարածքի նույնիսկ մեկ միլիմետրը: Արցախի մեր հայրենակիցների՝ տիրոջ իրավունքով և կարգավիճակով Արցախ վերադարձն իրականություն դարձնելու և այնտեղ նրանց խաղաղ, անվտանգ և ստեղծարար կենսագործունեությունն ապահովելու նպատակով հրամայական անհրաժեշտություն է ուժային եղանակով օկուպանտ և ցեղասպան Ադրբեջանին դուրս քշել Արցախի տարածքից: Արցախն ազատագրելու իմ նշած եղանակներից ցանկացածի իրագործման հնարավորությունը կարող է ստեղծվել Հայաստանում բարձրագույն մասնագիտական կրթություն ունեցող, Հայաստանի ազգային պետական շահերը սպասարկելու հետագիծ, ցանկություն և կարողություն ունեցող վարչակազմի առկայության պարագայում»,-եզրափակում է Հասան-Ջալալյանը:

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

Historical Dates ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ
Axios рассказывает, что о чем говорили Зеленский и Трамп перед похоронами папы римскогоFAZ: Пекин частично отменил введенные в 2021 году санкции против ЕвропарламентаЕврокомиссия выделила €910 млн в Оборонный фонд ЕСВ Турции арестовали 18 чиновников Стамбула в рамках усиления репрессийНаходящийся под домашним арестом бывший офицер СНБ Арам Гаспарян перенес инфарктNTV: сопредседатель СДПГ Клингбайль станет вице-канцлером, министром финансовВ Курской области погибли 600 солдат из КНДР, утверждает разведка Южной КореиВозле села Талворик будут основаны интенсивные сады персика и нектарина площадью 182 гектараУченые узнали о ранее неизвестном полезном свойстве кофеМириам Ланской: Азербайджан использует мирный процесс с Арменией, чтобы избежать ответственностиFrontiers in Physiology : Женщины превосходят мужчин в самых экстремальных видах деятельностиСильный пожар возник на рынке в ТбилисиТрамп верит, что Путин хочет остановить войну, но допускает, что ему «морочат голову»Госдеп вновь предупредил, что США могут выйти из переговоров по УкраинеРектор: По 14 образовательным программам студенты Аграрного университета получают стипендию в 70000 драмовДругие, по словам Пашиняна, хорошие, мы – плохие: «Паст»Окружение Никола Пашиняна также недовольно его внутренней и внешней политикой? «Паст»Враг пытается опровергнуть неопровержимое: что происходит в селах Тех, Хознавар и Хнацах? «Паст»Что объединяло молодежь Капана? «Паст»Нет недостатка сенсации: о чем «говорят» налоговые показатели? «Паст»Армянский народ не может терпеть посягательства на национальные ценности: «Паст»WSJ: Израиль обсуждает возобновление поставок гумпомощи в ГазуСотрудницу «Русского дома», задержанную по делу о вербовке наемников, освободили из СИЗО Ким Чен Ын назвал «священной миссией» участие северокорейских солдат в боях в Курской областиБриллиантовые браслеты на ноге Ким Кардашьян стали причиной критики Brent подорожала до $67,1 за баррельВ Канаде пройдут досрочные парламентские выборыПисьмо выжившего пассажира «Титаника» ушло с молотка за рекордные 300 000 фунтов стерлинговУкраина и США договорились не учитывать уже оказанную помощь Вашингтона в соглашении о полезных ископаемыхЭкс-подругу попавшего в секс-скандал принца Эндрю жестко отругали за пост о самоубийстве Вирджинии ДжуффреТурист, посетивший Чикаго, сорвал в лотерее джекпот на более чем 3 млн. долларовAl Masirah: при ударе США по центру мигрантов в Йемене погибли 30 человекYonhap: КНДР подтвердила участие своих войск в войнеТрамп снова призывает Путина «прекратить стрельбу» и заключить «сделку»Пашинян хочет предать забвению Геноцид? «Паст»Факельное шествие - большая кость в горле властей: «Паст»Проблемы Никола Пашиняна снаружи, внутри и..... «более внутри»: «Паст»Почему Аршак Карапетян уехал в Сочи? «Паст»Какой конфликт произошел между Ара Абрамяном и послом Армении в России? «Паст»Армения должна углублять связи с РФ, Ираном и Индией во всех сферах: «Паст»Заявление ANCA: Решительно осуждаем позорное отступление Трампа от признания Геноцида армян со стороны СШАПредставители малого и среднего бизнеса вновь провели акцию протеста в ЕреванеПосол РА в Австрии: Армения вносит большой вклад в международные усилия по предотвращению геноцидовГенпрокурор Армении констатировала рост преступности в странеPolitico: Госдеп ликвидирует бюро, курировавшее переговоры по климатуReuters: Трамп предложит Саудовской Аравии купить оружие США на $100 млрдTF1: напавшего на учеников лицея во Франции поместили в психбольницуРоссия ударила по многоэтажке в Павлограде, несмотря на призыв Трампа прекратить атаки: Три человека погибли, 8 раненыМинобороны Пакистана указало на угрозу применения ЯО в конфликте с ИндиейAl Jazeera: 60 палестинцев погибли из-за атаки Израиля в секторе Газа
Самое популярное