Արցախի շուրջ միջազգային դիզբալանս է
ՎԵՐԼՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՕրերս ՌԴ նախագահի խոսնակ Դմիտրի Պեսկովը, պատասխանելով Արցախի կարգավիճակի վերաբերյալ հերթական հարցին, հերթական անգամ հիշեցրել է, որ Արցախը չի ճանաչել ոչ ոք, նույնիսկ Հայաստանը: Այդ մասին նոյեմբերի 9-ից հետո հայտարարել էր նաև Պուտինը, իսկ նախօրեին էլ Ֆրանսիայի ԱԺ ընդունած ճանաչման բանաձևի առնչությամբ էլ ասել է Ֆրանսիայի արտգործնախարար Լը Դրիանը: Ֆրանսիան ու Ռուսաստանը հիշեցնում են, որ չի ճանաչել անգամ Հայաստանը: Իսկ իրականում ի՞նչ է դա նշանակում:
Դա ակնարկ է, որ Հայաստանը պետք է ճանաչի՞ Արցախը, թե՞ Հայաստանի չճանաչելու հանգամանքը ընդամենը ալիբի է, հաշվի առնելով այն, որ հազիվ թե Երևանը խոսի, օրինակ, այն մասին, որ համանախագահ երկրներն իրենք են տարիներ շարունակ կոչ արել ձեռնպահ մնալ ճանաչումից՝ քանի դեռ կա բանակցություն: Ի վերջո, դա կնշանակի Փարիզին ու Մոսկվային մեղադրել Հայաստանի ներկայիս ծանր վիճակից օգտվելով մանիպուլյացիայով զբաղվելու համար: Մինչդեռ, Երևանն ունի թե՛ Փարիզի, թե՛ Մոսկվայի հետ կատարելիք ահռելի աշխատանք և կգերադասի լարվածություն չմտցնել, այսպես ասած՝ կուլ տալ: Առավել ևս, որ բավականին դժվար է հստակ ասել` արդյո՞ք ներկայիս այդ հայտարարությունները վերաբերում են անցյալ տարիներին, թե՞ ակնարկ են, որ պետք է այժմ ճանաչել Արցախը:
Փաստ է այն, որ ՄԽ երեք համանախագահներն էլ տարիներ շարունակ, առնվազն հրապարակային մակարդակում Երևանին կոչ են արել ձեռնպահ մնալ ճանաչումից, որը կտապալի բանակցությունն ու կսրի իրավիճակը: Իր հերթին, անշուշտ, առաջանում է հարցը՝ Երևանը ինչո՞ւ է լսել նրանց, այլ ոչ թե արել այն, ինչ նպատակահարմար կդիտարկեր իր շահի տեսանկյունից: Բայց ամբողջ հարցն այն է նաև, որ այդ տեսանկյունից էլ գուցե նպատակահարմար է դիտվել խնդիրներ չստեղծել համանախագահների համար, որպեսզի նրանք էլ իրենց հերթին չգնան Երևանին հակառակ: Արցախի ճանաչման կամ միավորման որոշման հարցը իսկապես բարդ հարց է: Թերևս անքննելի է, որ Հայաստանի որևէ որոշման պարագայում իրավիճակը դույզն իսկ չէր փոխվելու, եթե համանախագահ երեք երկրներից գոնե մեկը չաջակցեր այդ որոշմանը: Մյուս կողմից, հնարավոր է՝ ԱՄՆ-ն կամ Ֆրանսիան պատրաստ էին աջակցել, բայց Երևանը գործել է հայացքը միայն կամ նախ և առաջ Մոսկվային հառած: Իսկ Մոսկվան որևէ կերպ չէր ճանաչի, որովհետև Մոսկվան չէր գնա Բաքվի հետ այդպիսի հակադրության, առավել ևս ունենալով հենց Բաքվի լեգիտիմ համաձայնությամբ Արցախում ռազմական ներկայության ռազմավարական նպատակ: Այժմ այդ նպատակն իրագործված է, կամ իրագործման փուլում է, և գուցե հնչի տարօրինակ, սակայն Ռուսաստանն ամենևին դեմ չի էլ լինի, եթե Ֆրանսիան, օրինակ, ճանաչի Արցախի անկախությունը: Դա էլ ավելի կբարձրացնի Ռուսաստանի չճանաչելու գինը Բաքվի մոտ:
Ֆրանսիան փաստորեն չի բարձրացնում այդ գինը, պատասխանատվությունը թողնելով Երևանի վրա, միևնույն ժամանակ, սակայն, խորհրդարանի մակարդակով կախելով հարցը՝ գործընթացում իր դերը վերականգնելու նկատառումով: Ըստ էության՝ Երևանը շարունակում է մնալ բարդ վիճակում: Բանն այն է, որ անցնող երեք տասնամյակի ընթացքում եղել են ճանաչման կամ միավորման մասին որոշման պատեհ փուլեր, հիմնականում, թերևս, այն ժամանակ, երբ էապես խախտված չէր ռազմա-քաղաքական հավասարակշռությունը: Պատեհ պահ էր թերևս նաև պատերազմը, օրինակ, առաջին՝ մոսկովյան հրադադարի պայմանավորվածությունից հետո: Հայաստանի նախորդ ղեկավարությունը հայտարարել է, որ լայնամասշտաբ պատերազմի պարագայում Հայաստանը կճանաչի Արցախը:
Արցախի դեմ սեպտեմբերի 27-ի պատերազմը եղել է աննախադեպ ոչ միայն հայ-ադրբեջանական հակամարտության շրջանակում, այլ ընդհանրապես վերջին տասնամյակներին՝ աննախադեպ իր ինտենսիվությամբ, այսինքն՝ ժամանակի և տարածության չափումներով: Մի՞թե դա բավական չէր, որ Երևանը գնար ճանաչման: Ինչո՞ւ չի արվել այդ քայլը պատերազմի երկրորդ օրը, կամ թեկուզ հենց առաջին հրադադարից հետո, երբ Բաքուն հրաժարվեց պահպանել այն անգամ հինգ րոպե: Հայաստանի ղեկավարությունը չի տվել այդ հարցի պատասխանը, մինչդեռ, դա իսկապես հետաքրքիր է: Այժմ ճանաչելը, թերևս, հավասարազոր է լինելու կռվից հետո բռունցք թափ տալու, եթե դրան չհետևի միջազգային ճանաչում: Իսկ այն, թերևս, չի հետևելու՝ դատելով համանախագահների հռետորաբանությունից; Միևնույն ժամանակ, սակայն, տարօրինակ է դիտվելու պատերազմից հետո էլ ճանաչման նույնանման կոչերի ծիրում մնացած քաղաքականությունը, և Երևանը պետք է առնվազն նոր իրավա-քաղաքական հարթություն բերի Ստեփանակերտի հետ հարաբերությունը, որի մասին այդքան խոսում էին պատերազմից առաջ: Մյուս կողմից, այդ թեմատիկայի վերաբերյալ որևէ դատողություն անխուսափելիորեն հանգում է նոյեմբերի 9-ից հետո գերարդիական ու հրատապ դարձած՝ Հայաստանի ինքնիշխան որոշումների կայացման կարողության մասին հարցին:
Անդրանիկ Կիրակոսյան