Ծանոթ ու միաժամանակ անհայտ…ջրմուղ
ՖՈՏՈՊատմական վկայությունները ցույց են տալիս, որ ջրմուղներ մարդիկ օգտագործել են անգամ Քրիստոսից հազար տարի առաջ: Այնուամենայնիվ դա զանգվածային չի եղել: Առաջին անգամ հին հռոմեացիների կողմից է ստեղծվել հզոր և խիտ ջրամատակարարման համակարգ: Հռոմի բնակչությունն այդ ժամանակ հասնում էր 1 միլիոն մարդու, իսկ կառուցված ջրամատակարարման համակարգը կարող էր բավարարել յուրաքանչյուր բնակչի կարիքները՝ մեկ անձին մինչև 1 խորանարդ մետր ջուր օրական սպառման քանակով: Տարօրինակ է, բայց ներկայումս Հռոմի բնակիչների կողմից ջրի սպառումն այդ ցուցանիշից երեք անգամ պակասել է: Հռոմում ջրամատակարարման համակարգի կառուցման համար օգտագործվել են հաղթական ռազմական արշավների ընթացքում առգրավված փողերն ու նյութերը: Նույն նպատակին են ուղղվել նաև հավաքած պետական միջոցները: Օրինակ՝ Աշոյի ջրամբարը, որը կառուցվել է մ.թ.ա. 250-ից ավելի վաղ ստեղծվել է Պիրրուսի նկատմամբ տարած հաղթանակի արդյունքում առգրաված միջոցներով, իսկ մ.թ.ա. 144 թվականին Կորնթոսը գրավելուց և թալանից հետո առգրավված միջոցները հռոմեացիների կողմից ուղղվել են Մարցիուսի ջրամատակարարման համակարգի՝ ջրմուղի կառուցմանը: Հռոմեական ջրմուղը պահվում էր ջրի օգտագործման դիմաց գանձված հարկերի հաշվին: Առաջին հերթին հաստատագրված հարկեր էին գանձվում ըստ բաղնիքների և լոգարանների: Հռոմեական ակվեդուկների՝ ջրմուղների կառուցումը տեղի է ունեցել հետևյալ սխեմայով: Նախ հայտնաբերվել է ծովի մակարդակից բարձր գտնվող առատ ջրաղբյուր և դրա շուրջը փորվել է մեծ ջրամբար: Ջուրը օգտագործողներին հասցնելու համար քաղաք է առաքվել վերգետնյա ջրատարների կամ էլ ստորգետնյա թաքնված խողովակների միջոցով, որի արտադրության համար օգտագործվել է կավ, փայտ կամ կապար: Համարվում է, որ ջրատարների արտադրության համար կապարի օգտագործումը Հռոմեական կայսրության փլուզման պատճառներից մեկն է հանդիսացել, քանի որ կապարը հատկություն ունի կուտակվել մարդու օրգանիզմում և առաջացնել ուռուցքային հիվանդություններ, որոնք էլ հանգեցնում են վաղ տարիքային մահացության, ընդ որում դա լինում է նաև հռոմեական տիրակալների, նրանց ընտանիքների անդամների և ազնվականների մոտ: Ստորգետնյա ջրամատակարարման խողովակաշար կառուցելու համար փորել են փափուկ հողը և այնտեղ քարերով շարված փոքր ջրանցքներ պատել և վերևից կամարաձև ծածկել: Պինդ ժայռերի հանդիպելիս փորել են թունելներ: Հավասար հեռավորությունների վրա ջրամատակարարման խողովակաշարերի մեջ եղել են օդափոխման անցքեր, ինչը թույլ չի տվել, որ ջուրը ծաղկի և ներծծվի տհաճ հոտերով: Ջրագծերը, որոնք կառուցվել են գետնից վեր, եղել են կամարներով պատերի վրա: Սվաղի օգտագործումը մեծացրել է դրանց ջրամեկուսացումը: Օդափոխման խնդիրները լուծվել են այնպես, ինչպես ստորգետնյա ջրատարներում: Հռոմեական ակվեդուկների շինարարությունը եղել է շատ որակյալ, ինչը թույլ է տալիս, որ նրա առանձին հատվածներն ու հիդրավլիկ կառույցները (օրինակ ՝ շատրվանները) մնան աշխատանքային վիճակում մինչև օրս: Հռոմում առաջին ջրմուղի կառուցումը (Aqua Arria) ավարտվել է մ.թ.ա. 312 թվականին: Դրա հիմնական շինարարը եղել է Ափիոս Կլավդիոսը, որը հայտնի է նաև որպես Հռոմում առաջին ճանապարհ կառուցող: Այս ջրմուղը ունեցել է ինչպես ստորգետնյա, այնպես էլ վերգետնյա խողովակաշարեր: Նրա ստորգետնյա հատվածի երկարությունը մոտ երկուսուկես կիլոմետր է, իսկ վերգետնյա հատվածը, որը կառուցվել է կամարների վրա և անցնում է ուղղակիորեն քաղաքի տարածքով մոտ մեկ կիլոմետր է: Մ.թ.ա. 273 թվականին Հռոմում սկսվել է նոր, հիմնականում ստորգետնյա ջրմուղի շինարարություն, իսկ մ.թ.ա. 146 թվականին ավարտվել է նման տիպի երրորդ օբյեկտի (Marcius ջրմուղ) շինարարությունը, որի երկարությունը 7 մղոն է: Մեր դարաշրջանի 1-ին դարի վերջում Հռոմում գործել են 9 ջրմուղներ, որոնք քաղաքին ապահովել են օրական 5,5 միլիոն դույլ ջրով: Հաջորդ երկու դարերի ընթացքում ջրագծերի քանակը ավելացել է ևս չորսով: Ջրմուղի շահագործմամբ զբաղվել են մեծ թվով պաշտոնատար անձինք: Ջուրը ունեցել է մեծ պահանջարկ և եղել է էժան: Չնայած դրան բնակչության կողմից սպառման հսկայական ծավալների պատճառով պետությունը զգալի եկամուտներ է ունեցել: Ջրի մեծ քանակի սպառումը բարձրացրել է ջրահեռացման համակարգ ստեղծելու հարցը: Արդյունքում օգտագործված ջուրը ջրահեռացման ջրանցքներով դուրս է բերվել և լցվել Տիբր գետը: Ժամանակի ընթացքում ջրահեռացման ջրանցքներից բուրող տհաճ հոտի պատճառով դրանք սկսել են պարսպապատվել, և մ.թ.ա. 2-րդ դարում Հռոմի գլխավոր կոյուղու ջրանցքը ծածկվել է կամարով:
Կ. Խաչիկյան