Ծանոթ ու միաժամանակ անհայտ… Նամականիշներ
ՖՈՏՈ1840 թվականին որպես փոստային բարեփոխումների տարրերից մեկն Անգլիայում շրջանառության մեջ է դրվել բոլորին այնպիսի ծանոթ բան, ինչպիսին է փոստային նամականիշը: Սակայն դրա հեղինակության մասին ներկայումս կոնսենսուս չկա: Օրինակ, ոմանք համարում են, որ նամականիշի հեղինակը Շվեդիայի քաղաքացի Գաբրիել Տրեֆֆենբերգն է, ով 1823 թվականին առաջարկել էր ծրարի վրա գունավոր նկար նկարել որպես վճարման ապացույց: Հեղինակության մյուս մրցակիցն անգլիացի Ջեյմս Չալմերսն է, ով 1834 թվականին իր սեփական տպագրատանը տպագրել է ծրարին սոսնձվող նամականիշների փորձնական խմբաքանակ: Դրանք ունեցել են վճարման մասին համապատասխան գրություններ, իսկ գինը որոշվելիս է եղել ոչ թե հեռավորությամբ, ինչպես սովորաբար լինում է՝ այլ նամակի կշռով: Սակայն նրա գաղափարը չի կարողացել հաղթահարել բյուրոկրատական խոչընդոտները: Փոստի պատմության մեջ պաշտոնապես առաջին փոստային նամականիշը ստեղծվել է անգլիացի Ռոուլենդ Հիլլի ջանքերով: Երեք տարի պայքարելով նա հասել է նրան, որ 1840 թվականի մայիսի 6-ին թողարկվել է փոքր չափերով Վիկտորիա թաագուհու նկարով սև գույնի ուղղանկյուն նամականիշների խմբաքանակ՝ 1 պեննի նոմինալ արժեքով: Սրանց ժողովուրդը անմիջապես կոչեց «սև պեննի»:
Դրանից հետո հայտնվեցին 2 պեննիանոց նամականիշները, միայն թե այն արդեն սև չէր, այլ կապույտ էր: Առաջին, նամականիշներն արտադրվել են առանց եզրային կտրման հատվածների՝ ատամնանիվների: Նրանք տպագրվում էին մեկ թերթիկի վրա, իսկ վաճառքի ժամանակ փոստային բաժանմունքում պարզապես կտրվում էին մկրատով: Սակայն դա շատ անհարմար էր և արդյունքում բողոքներ շատ էր լինում: Մի օր փոստային աշխատող Հենրի Արչերը, օգտագործելով սովորական կարի մեքենան նամականիշներով թերթն անց կացրեց մեքենայով՝ եզրագծելով կտրման տեղերը: Արդյունքում դրա շնորհիվ արդեն հնարավոր էր ձեռքով, առանց ջանք գործադրելու նամականիշները պոկել ընդանուր թերթիկից: Ոգևորվելով իր հայտնագործությամբ Արչերը սկզբից սկսեց օգտագործել կարի մեքենայի կոտրած ասեղ (ավելի լայն անցքեր ստանալու համար), ապա կատարելագործելով այն սկսեց օգտագործել մամլիչ մեքենա մի քանի ասեղներով: Այսպիսով, ստեղծվեց նամականիշների պերֆորացիոն մեքենան, իսկ, սկսած 1854 թվականից սկսվեցին արտադրվել եզրային կտրման հատվածների ատամնանիվներով փոստային նամականիշներ: Ռուսաստանում փոստային նամականիշերի պատմությունը սկսվում է 1857 թվականի դեկտեմբերի 10-ից: Հենց այդ օրն է 10 կոպեկ արժողությամբ առաջին նամականիշը սկսել ազատ շրջանառվել: Նամականիշի վրա պատկերված էր ռուսական զինանշանը, ընդ որում մինչև 1917 թվականը թողարկված բոլոր նամականիշների վրա այդ պատկերն առկա է եղել: 1864 թվականի փոստային բարեփոխումից հետո Ռուսաստանի Պետական փոստային ծառայությունը սկսեց նամականիշներ ուղարկել բոլոր բնակավայրեր, ընդ որում ոչ միայն քաղաքներ կամ շրջկենտրոնների, այլ նաև գյուղեր: Ստեղծված նահանգային փոստային բաժանմունքներն ունեին իրենց հատուկ նամականիշները, որոնք շրջանառվում էին պետական նամականիշների հետ համատեղ: Այս ամենը բերեց նամականիշների չափսերի և ձևերի հսկայական բազմազանության՝ օրինակ օվալ, ռոմբաձև, կլոր, հսկայական, փոքր և անգամ մարման կտրոններով: Հետաքրքիր է նշել, որ որևէ նամականիշի վրա, անկախ ծագման, կամ թողարկման երկրից պարտադիր կերպով նամականիշը թողարկող երկրի անունը գրվում է լատիներեն տառերով, իսկ եթե դա չկա, ապա նշանակում է, որ այդ նամականիշն անգլիական արտադրության է: Բանն այն է, որ Մեծ Բրիտանիան, որպես փոստային նամականիշներն առաջին անգամ շրջանառության մեջ դնող երկիր ազատվել է նամականիշ թողարկած երկրի անունը պարտադիր նշելու այդ պարտականությունից:
Կ. Խաչիկյան